Zaimki/locale/pl/blog/zaimki-nie-tylko-osobowe.md

# Zaimki nie tylko osobowe

<small>12.02.2021 | [@andrea](/@andrea)</small>

Język polski jest na tyle <strike>skomplikowany</strike> bogaty, że chcąc stworzyć stronę
o formach nacechowanych płciowo musiałyśmy skupić się na początku tylko na najważniejszych aspektach.

Z czasem pojawiły się jednak kolejne pytania warte zaadresowania.
Jako [kolektyw RJN](/kolektyw-rjn) zastanawiałośmy się na przykład
_jak mamy mówić o sobie, jako grupie złożonej z osób o bardzo różnorodnych płciach?_
albo _jak sprawić by zdanie „czy ktoś już wrzucił już posta X?” nie używało rodzaju męskiego?_
Na pierwsze pytanie odpowiedziałośmy stworzeniem form [ona/ich/-łośmy](/ona/ich).
W kwestii drugiego natomiast – cóż, najwyższy czas napisać posta o _innych_ zaimkach.

## Rodzaje zaimków

Za _Gramatyką języka polskiego_ Piotra Bąka:
wyróżnia się następujące rodzaje zaimków:

 - osobowe (np. _ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one_)
 - zwrotne (np. _się, siebie, sobie_)
 - dzierżawcze (np. _mój, twój, jego, jej, nasz, wasz, ich_)
 - wskazujące (np. _ten, ta, to, tamten, tam, tu, ów, tędy, taki, ci, tamci, owi, sam_)
 - pytające (np. _kto? co? jaki? który? gdzie? kiedy? jak? komu? czemu? kogo?_)
 - względne (np. _kto, co, komu – bez znaku zapytania; łączą zdanie nadrzędne z podrzędnym_)
 - nieokreślone (np. _ktoś, coś, jakiś, gdzieś, kiedyś, cokolwiek_)
 - przeczące (np. _nic, nikt, żaden, nigdy, nigdzie_)
 - upowszechniające (np. _wszyscy, zawsze_)

Dla większości z nich albo wprost podajemy przykłady użycia (w sekcji [zaimki](/)),
albo nie wskazują one na płeć (_siebie_, _tam_, …),
albo ich neutralne formy są oczywiste (<u>ta</u> naukowczyni → <u>to</u> naukowcze).

Wciąż jednak pozostaje parę form, nad którymi warto pochylić się bliżej. 

## Neologiczna odmiana przez rodzaje

Zaimek nieokreślony „ktoś” czy przeczący „nikt” narzuca reszcie zdania formy męskie.
Bo taka już jest ta nasza [męska dominacja językowa](https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C4%99ska_dominacja_j%C4%99zykowa),
że nawet jeśli nie mówimy o żadnej konkretnej osobie – to i tak zakładamy, że jest to mężczyzna.

Czemu więc tego nie zmienić? W bardzo łatwy sposób można przecież stworzyć formy używające innych rodzajów gramatycznych:

 - Czy <u>ktosio</u> wrzuciło już posta o spisie powszechnym? _(rodzaj neutralny)_
 - Poszłobym z <u>ktosią</u> do kina… _(rodzaj żeński)_
 - <u>Nikto</u> nie zrobiło zadania domowego. _(rodzaj neutralny)_
 - <u>Ktosiu</u> czeka na ciebie przed szkołą. _(rodzaj postpłciowy)_
 - <u>Kto</u> zrobił<u>o</u> ten bałagan. _(rodzaj neutralny)_

Często da się również użyć form normatywnych innych niż męskie:

 - Czy <u>któraś [osoba]</u> wrzuciła już posta o spisie powszechnym? _(rodzaj żeński / osobatywy)_
 - <u>Żadna [osoba]</u> nie zrobiła zadania domowego. _(rodzaj żeński / osobatywy)_
 - <u>Wszystkie</u> byłyśmy pod wrażeniem _(rodzaj niemęskoosobowy)_

## „Neutralny” rodzaj żeński

Jak zapewne zauważyłyście, wśród form neutralnych umieściłośmy również formy żeńskie (oraz niemęskoosobowe). 
Dlaczego?

Wielokrotnie słyszymy argument przeciw naszej działalności, że „po co to wszystko? przecież rodzaj męski już jest neutralny!”;
kiedy on neutralny zwyczajnie nie jest… jest męski!
Ale skoro według tych osób formy od wieków nacechowane płciowo mają niby być neutralne płciowo,
to musiałyby również przyznać, że tymi neutralnymi normatywnymi formami równie dobrze mogłyby być także formy żeńskie, no nie?
(albo przyznać się do swojej mizoginii).

Kobiety od wieków musiały znosić wrzucanie ich do lingwistycznego worka rodzaju męskiego jako tego domyślnego; „neutralnego”.
Zwyczajne odwrócenie ról może i nie jest _stricte_ neutralne, ale naszym zdaniem jest „neutralne” na swój własny, przewrotny sposób.

Zauważmy też, że rodzaju żeńskiego jest słowo „osoba”, którym możemy przecież w neutralny płciowo sposób opisać każdą… cóż, osobę.
Nawet jeśli pominiemy samo słowo „osoba”, to użyty w ten sposób rodzaj żeński jest neutralny płciowo.

 - Każdy [człowiek] chciał już iść do domu.
 - Każda [osoba] chciała już iść do domu.

Warto również zauważyć, że w liczbie mnogiej (normatywna) polszczyzna ma tylko dwa rodzaje, a nie trzy.
Zarówno żeńskie jak i neutralne formy stają się w liczbie mnogiej niemęskoosobowe:

 - Kobieta robiła → Kobiety <u>robiły</u>
 - Dziecko robiło → Dzieci <u>robiły</u>
 
Wracając zatem do kwestii zaimków: jako neutralną alternatywę zaimka upowszechniającego „wszyscy”
proponujemy zwyczajnie niemęskoosobowe słowo: „<u>wszystkie</u>”.

## Inne zaimki w rodzaju postpłciowym

Czasowniki w [rodzaju postpłciowym](/onu) są bardzo proste: wystarczy wziąć formę żeńską i zamienić „a” na „u”.
_Chciałam → chciałum; poszłaś → poszłuś; zrobiła → zrobiłu_.
Rzeczowniki i przymiotniki to także nic trudnego, wystarczy wymienić końcówkę na „-u”.
_Mądru; szybku; kosmonautu; przedszkolanku…_
Natomiast postpłciowe zaimki mogą już sprawiać trochę kłopotów.
Dlatego chcemy tu zebrać tabelki z postpłciowymi zaimkami – nie tylko osobowymi.

### Osobowe

<table class="table">
    <tr><th></th><th>l. poj.</th><th>l. mn.</th></tr>
    <tr><th>Mianownik <small>kto? co?</small></th><td><a href="/onu">onu</a></td><td><a href="/ony">ony</a></td></tr>
    <tr><th>Dopełniacz <small>kogo? czego?</small></th><td>jenu / nienu</td><td>ich / nich</td></tr>
    <tr><th>Celownik <small>komu? czemu?</small></th><td>wu</td><td>im</td></tr>
    <tr><th>Biernik <small>kogo? co?</small></th><td>nu</td><td>ny</td></tr>
    <tr><th>Narzędnik <small>z kim? z czym?</small></th><td>num</td><td>nimi</td></tr>
    <tr><th>Miejscownik <small>o kim? o czym?</small></th><td>num</td><td>nich</td></tr>
    <tr><th>Wołacz <small>o!</small></th><td>onu</td><td>ony</td></tr>
</table>

### Dzierżawcze

<table class="table">
    <tr><th>Mianownik <small>kto? co?</small></th><td>moju</td><td>twoju</td><td>naszu</td><td>waszu</td></tr>
    <tr><th>Dopełniacz <small>kogo? czego?</small></th><td>mojenu</td><td>twojenu</td><td>naszenu</td><td>waszenu</td></tr>
    <tr><th>Celownik <small>komu? czemu?</small></th><td>mojewu</td><td>twojewu</td><td>naszewu</td><td>waszewu</td></tr>
    <tr><th>Biernik <small>kogo? co?</small></th><td>moju</td><td>twoju</td><td>naszu</td><td>waszu</td></tr>
    <tr><th>Narzędnik <small>z kim? z czym?</small><td>mojum</td><td>twojum</td><td>naszum</td><td>waszum</td></tr>
    <tr><th>Miejscownik <small>o kim? o czym?</small><td>mojum</td><td>twojum</td><td>naszum</td><td>waszum</td></tr>
    <tr><th>Wołacz <small>o!</small></th><td>moju</td><td>twoju</td><td>naszu</td><td>waszu</td></tr>
</table>

### Wskazujące

<table class="table">
    <tr><th></th><th>l. poj.</th><th>l. mn.</th></tr>
    <tr><th>Mianownik <small>kto? co?</small></th><td>tenu</td><td>teny</td></tr>
    <tr><th>Dopełniacz <small>kogo? czego?</small></th><td>tenu</td><td>tenych</td></tr>
    <tr><th>Celownik <small>komu? czemu?</small></th><td>tewu</td><td>tenym</td></tr>
    <tr><th>Biernik <small>kogo? co?</small></th><td>tenu</td><td>teny</td></tr>
    <tr><th>Narzędnik <small>z kim? z czym?</small><td>tum</td><td>tumy</td></tr>
    <tr><th>Miejscownik <small>o kim? o czym?</small><td>tum</td><td>tumych</td></tr>
    <tr><th>Wołacz <small>o!</small></th><td>tenu</td><td>teny</td></tr>
</table>

### Pytajacy, względny

Któru? _(odmieniane jak dzierżawcze)_

### Nieokreślony

Ktosiu _(odmieniane jak dzierżawcze)_

### Przeczące

Niktu _(odmieniane jak dzierżawcze)_