[pl][blog] zaimki nie tylko osobowe
This commit is contained in:
parent
ffb021b938
commit
0b04f67d10
|
@ -119,6 +119,6 @@ blockquote {
|
|||
text-align: right;
|
||||
}
|
||||
|
||||
.text-strike {
|
||||
strike, .text-strike {
|
||||
text-decoration: line-through;
|
||||
}
|
||||
|
|
|
@ -0,0 +1,142 @@
|
|||
# Zaimki nie tylko osobowe
|
||||
|
||||
<small>12.02.2021 | [@andrea](/@andrea)</small>
|
||||
|
||||
Język polski jest na tyle <strike>skomplikowany</strike> bogaty, że chcąc stworzyć stronę
|
||||
o formach nacechowanych płciowo musiałyśmy skupić się na początku tylko na najważniejszych aspektach.
|
||||
|
||||
Z czasem pojawiły się jednak kolejne pytania warte zaadresowania.
|
||||
Jako [kolektyw RJN](/kolektyw-rjn) zastanawiałośmy się na przykład
|
||||
_jak mamy mówić o sobie, jako grupie złożonej z osób o bardzo różnorodnych płciach?_
|
||||
albo _jak sprawić by zdanie „czy ktoś już wrzucił już posta X?” nie używało rodzaju męskiego?_
|
||||
Na pierwsze pytanie odpowiedziałośmy stworzeniem form [ona/ich/-łośmy](/ona/ich).
|
||||
W kwestii drugiego natomiast – cóż, najwyższy czas napisać posta o _innych_ zaimkach.
|
||||
|
||||
## Rodzaje zaimków
|
||||
|
||||
Za _Gramatyką języka polskiego_ Piotra Bąka:
|
||||
wyróżnia się następujące rodzaje zaimków:
|
||||
|
||||
- osobowe (np. _ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one_)
|
||||
- zwrotne (np. _się, siebie, sobie_)
|
||||
- dzierżawcze (np. _mój, twój, jego, jej, nasz, wasz, ich_)
|
||||
- wskazujące (np. _ten, ta, to, tamten, tam, tu, ów, tędy, taki, ci, tamci, owi, sam_)
|
||||
- pytające (np. _kto? co? jaki? który? gdzie? kiedy? jak? komu? czemu? kogo?_)
|
||||
- względne (np. _kto, co, komu – bez znaku zapytania; łączą zdanie nadrzędne z podrzędnym_)
|
||||
- nieokreślone (np. _ktoś, coś, jakiś, gdzieś, kiedyś, cokolwiek_)
|
||||
- przeczące (np. _nic, nikt, żaden, nigdy, nigdzie_)
|
||||
- upowszechniające (np. _wszyscy, zawsze_)
|
||||
|
||||
Dla większości z nich albo wprost podajemy przykłady użycia (w sekcji [zaimki](/)),
|
||||
albo nie wskazują one na płeć (_siebie_, _tam_, …),
|
||||
albo ich neutralne formy są oczywiste (<u>ta</u> naukowczyni → <u>to</u> naukowcze).
|
||||
|
||||
Wciąż jednak pozostaje parę form, nad którymi warto pochylić się bliżej.
|
||||
|
||||
## Neologiczna odmiana przez rodzaje
|
||||
|
||||
Zaimek nieokreślony „ktoś” czy przeczący „nikt” narzuca reszcie zdania formy męskie.
|
||||
Bo taka już jest ta nasza [męska dominacja językowa](https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C4%99ska_dominacja_j%C4%99zykowa),
|
||||
że nawet jeśli nie mówimy o żadnej konkretnej osobie – to i tak zakładamy, że jest to mężczyzna.
|
||||
|
||||
Czemu więc tego nie zmienić? W bardzo łatwy sposób można przecież stworzyć formy używające innych rodzajów gramatycznych:
|
||||
|
||||
- Czy <u>ktosio</u> wrzuciło już posta o spisie powszechnym? _(rodzaj neutralny)_
|
||||
- Poszłobym z <u>ktosią</u> do kina… _(rodzaj żeński)_
|
||||
- <u>Nikto</u> nie zrobiło zadania domowego. _(rodzaj neutralny)_
|
||||
- <u>Ktosiu</u> czeka na ciebie przed szkołą. _(rodzaj postpłciowy)_
|
||||
- <u>Kto</u> zrobił<u>o</u> ten bałagan. _(rodzaj neutralny)_
|
||||
|
||||
Często da się również użyć form normatywnych innych niż męskie:
|
||||
|
||||
- Czy <u>któraś [osoba]</u> wrzuciła już posta o spisie powszechnym? _(rodzaj żeński / osobatywy)_
|
||||
- <u>Żadna [osoba]</u> nie zrobiła zadania domowego. _(rodzaj żeński / osobatywy)_
|
||||
- <u>Wszystkie</u> byłyśmy pod wrażeniem _(rodzaj niemęskoosobowy)_
|
||||
|
||||
## „Neutralny” rodzaj żeński
|
||||
|
||||
Jak zapewne zauważyłyście, wśród form neutralnych umieściłośmy również formy żeńskie (oraz niemęskoosobowe).
|
||||
Dlaczego?
|
||||
|
||||
Wielokrotnie słyszymy argument przeciw naszej działalności, że „po co to wszystko? przecież rodzaj męski już jest neutralny!”;
|
||||
kiedy on neutralny zwyczajnie nie jest… jest męski!
|
||||
Ale skoro według tych osób formy od wieków nacechowane płciowo mają niby być neutralne płciowo,
|
||||
to musiałyby również przyznać, że tymi neutralnymi normatywnymi formami równie dobrze mogłyby być także formy żeńskie, no nie?
|
||||
(albo przyznać się do swojej mizoginii).
|
||||
|
||||
Kobiety od wieków musiały znosić wrzucanie ich do lingwistycznego worka rodzaju męskiego jako tego domyślnego; „neutralnego”.
|
||||
Zwyczajne odwrócenie ról może i nie jest _stricte_ neutralne, ale naszym zdaniem jest „neutralne” na swój własny, przewrotny sposób.
|
||||
|
||||
Zauważmy też, że rodzaju żeńskiego jest słowo „osoba”, którym możemy przecież w neutralny płciowo sposób opisać każdą… cóż, osobę.
|
||||
Nawet jeśli pominiemy samo słowo „osoba”, to użyty w ten sposób rodzaj żeński jest neutralny płciowo.
|
||||
|
||||
- Każdy [człowiek] chciał już iść do domu.
|
||||
- Każda [osoba] chciała już iść do domu.
|
||||
|
||||
Warto również zauważyć, że w liczbie mnogiej (normatywna) polszczyzna ma tylko dwa rodzaje, a nie trzy.
|
||||
Zarówno żeńskie jak i neutralne formy stają się w liczbie mnogiej niemęskoosobowe:
|
||||
|
||||
- Kobieta robiła → Kobiety <u>robiły</u>
|
||||
- Dziecko robiło → Dzieci <u>robiły</u>
|
||||
|
||||
Wracając zatem do kwestii zaimków: jako neutralną alternatywę zaimka upowszechniającego „wszyscy”
|
||||
proponujemy zwyczajnie niemęskoosobowe słowo: „<u>wszystkie</u>”.
|
||||
|
||||
## Inne zaimki w rodzaju postpłciowym
|
||||
|
||||
Czasowniki w [rodzaju postpłciowym](/onu) są bardzo proste: wystarczy wziąć formę żeńską i zamienić „a” na „u”.
|
||||
_Chciałam → chciałum; poszłaś → poszłuś; zrobiła → zrobiłu_.
|
||||
Rzeczowniki i przymiotniki to także nic trudnego, wystarczy wymienić końcówkę na „-u”.
|
||||
_Mądru; szybku; kosmonautu; przedszkolanku…_
|
||||
Natomiast postpłciowe zaimki mogą już sprawiać trochę kłopotów.
|
||||
Dlatego chcemy tu zebrać tabelki z postpłciowymi zaimkami – nie tylko osobowymi.
|
||||
|
||||
### Osobowe
|
||||
|
||||
<table class="table">
|
||||
<tr><th></th><th>l. poj.</th><th>l. mn.</th></tr>
|
||||
<tr><th>Mianownik <small>kto? co?</small></th><td><a href="/onu">onu</a></td><td><a href="/ony">ony</a></td></tr>
|
||||
<tr><th>Dopełniacz <small>kogo? czego?</small></th><td>jenu / nienu</td><td>ich / nich</td></tr>
|
||||
<tr><th>Celownik <small>komu? czemu?</small></th><td>wu</td><td>im</td></tr>
|
||||
<tr><th>Biernik <small>kogo? co?</small></th><td>nu</td><td>ny</td></tr>
|
||||
<tr><th>Narzędnik <small>z kim? z czym?</small></th><td>num</td><td>nimi</td></tr>
|
||||
<tr><th>Miejscownik <small>o kim? o czym?</small></th><td>num</td><td>nich</td></tr>
|
||||
<tr><th>Wołacz <small>o!</small></th><td>onu</td><td>ony</td></tr>
|
||||
</table>
|
||||
|
||||
### Dzierżawcze
|
||||
|
||||
<table class="table">
|
||||
<tr><th>Mianownik <small>kto? co?</small></th><td>moju</td><td>twoju</td><td>naszu</td><td>waszu</td></tr>
|
||||
<tr><th>Dopełniacz <small>kogo? czego?</small></th><td>mojenu</td><td>twojenu</td><td>naszenu</td><td>waszenu</td></tr>
|
||||
<tr><th>Celownik <small>komu? czemu?</small></th><td>mojewu</td><td>twojewu</td><td>naszewu</td><td>waszewu</td></tr>
|
||||
<tr><th>Biernik <small>kogo? co?</small></th><td>moju</td><td>twoju</td><td>naszu</td><td>waszu</td></tr>
|
||||
<tr><th>Narzędnik <small>z kim? z czym?</small><td>mojum</td><td>twojum</td><td>naszum</td><td>waszum</td></tr>
|
||||
<tr><th>Miejscownik <small>o kim? o czym?</small><td>mojum</td><td>twojum</td><td>naszum</td><td>waszum</td></tr>
|
||||
<tr><th>Wołacz <small>o!</small></th><td>moju</td><td>twoju</td><td>naszu</td><td>waszu</td></tr>
|
||||
</table>
|
||||
|
||||
### Wskazujące
|
||||
|
||||
<table class="table">
|
||||
<tr><th></th><th>l. poj.</th><th>l. mn.</th></tr>
|
||||
<tr><th>Mianownik <small>kto? co?</small></th><td>tenu</td><td>teny</td></tr>
|
||||
<tr><th>Dopełniacz <small>kogo? czego?</small></th><td>tenu</td><td>tenych</td></tr>
|
||||
<tr><th>Celownik <small>komu? czemu?</small></th><td>tewu</td><td>tenym</td></tr>
|
||||
<tr><th>Biernik <small>kogo? co?</small></th><td>tenu</td><td>teny</td></tr>
|
||||
<tr><th>Narzędnik <small>z kim? z czym?</small><td>tum</td><td>tumy</td></tr>
|
||||
<tr><th>Miejscownik <small>o kim? o czym?</small><td>tum</td><td>tumych</td></tr>
|
||||
<tr><th>Wołacz <small>o!</small></th><td>tenu</td><td>teny</td></tr>
|
||||
</table>
|
||||
|
||||
### Pytajacy, względny
|
||||
|
||||
Któru? _(odmieniane jak dzierżawcze)_
|
||||
|
||||
### Nieokreślony
|
||||
|
||||
Ktosiu _(odmieniane jak dzierżawcze)_
|
||||
|
||||
### Przeczące
|
||||
|
||||
Niktu _(odmieniane jak dzierżawcze)_
|
Reference in New Issue