[pl][blog] ile jest płci

locale/pl/blog/ile-jest-płci.md

@@ -0,0 +1,184 @@
+# Ile jest płci?
+
+<small>2021-10-11 | [@andrea](/@andrea), [@szymon](/@szymon)</small>
+
+Ile jest płci?
+
+Transfobiczni hejterzy z uporem godnym lepszej sprawy powtarzają jak zacięta płyta, że płci są dwie,
+przerabiając to hasło na nieskończoną liczbę identycznie nudnych memów.
+Walczą przy tym z rzekomo „oficjalną” doktryną „ideologii gender”,
+jakoby miało ich być… dokładnie pięćdziesiąt sześć.
+Osoby posiadające względnie powierzchowną wiedzę o niebinarności często myślą, że płci są trzy:
+mężczyźni, kobiety, i „wszyscy pomiędzy”.
+A osoby poszukujące swojej tożsamości płciowej bardzo często patrzą na ten cały bałagan klasyfikacji, poglądów i kłótni,
+i ciężko im się w nim odnaleźć.
+
+Chcemy więc pokrótce tę kwestię uporządkować. Czy płci jest dwie, czy więcej? Jeśli więcej, to ile? Skąd to wiemy?
+I skąd się wzięła ta liczba 56? Zapraszamy do lektury.
+
+## Płeć?
+
+Czym w ogóle jest „płeć”? To pojęcie jest tak wieloznaczne, że często ciężko obejść się bez doprecyzowania
+jej przymiotnikiem „biologiczna”, „metrykalna” czy „społeczno-kulturowa”.
+
+Jedynie ta metrykalna jest prosta i jednoznaczna: płci metrykalne są takie, na jakie państwo komu pozwoli.
+Przeważnie pozwala tylko na „K” / „kobieta” i „M” / „mężczyzna”, niektóre kraje mają również na opcję trzecią, jak „X” czy „divers”.
+Ale to, że ustawodawstwo w wielu kwestiach nie nadąża za rzeczywistością, raczej nikogo nie dziwi.
+Więc skupmy się raczej na płciach istniejących gdzie indziej niż na papierku.
+
+## Płeć biologiczna (ang. „sex”)
+
+Wbrew pozorom „płeć biologiczna” nie jest ani prosta, ani jednoznaczna.
+Składa się na nią wiele cech fizycznych, które choć przeważnie są ze sobą zgodne, to jednak wcale nie muszą:
+
+- chromosomy (jest duuużo więcej opcji niż kariotyp 46 XX i 46 XY)
+- gonady (jądra, jajniki, gonady o utkaniu mieszanym, jeden jajnik i jedno jądro, dysgenezja gonad, …)
+- wewnętrzne narządy (jajowody, nasieniowody, macica, …)
+- zewnętrzne genitalia
+- trzeciorzędowe cechy płciowe (biust, zarost na twarzy, wysokość głosu, jabłko Adama, …)
+
+Możesz więc na przykład być mężczyzną z genotypem XX, którego rozwój płciowy został zdeterminowany przez gen SRY
+przeniesiony na chromosom X – i nawet o tym nie wiedzieć! Istnieją osoby [interpłciowe](/terminologia#interpłciowość),
+osoby, których genitalia nie są jednoznaczne,
+osoby, których trzeciorzędowe cechy płciowe „nie zgadzają się” z wewnętrznymi narządami, etc. etc.
+
+„Są dwie płci, to _podstawowa_ biologia!” – no może i tak,
+ale tylko jeśli zakończysz swoją edukację biologiczną na absolutnych _podstawach_.
+
+## Płeć społeczno-kulturowa (ang. „gender”)
+
+A płeć to nie tylko biologia.
+Trzeba by wykazać się sporą ignorancją w zakresie historii i kulturoznawstwa,
+by twierdzić, że biologia jest jedynym, co determinuje naszą płeć.
+
+Różowy jest dla dziewczynek, niebieski jest dla chłopców, no nie?
+Tylko we współczesnej kulturze zachodniej.
+Na przykład w Europie trzy wieki temu nie ubierano dzieci młodszych niż kilka lat w ubranka jakkolwiek wskazujące na płeć,
+a [róż był kolorem kojarzonym z męskością](https://www.thevintagenews.com/2019/05/01/pink-blue/) ze względu na podobieństwo do krwistej czerwieni.
+Role płciowe i stereotypy z nią związane zmieniają się w czasie i zależą od miejsca, w którym na nie spojrzymy.
+
+Istaniało i istnieje wiele kultur, których rozumienie płci wykracza poza binarne normy.
+W naszym [słowniczku terminologii](/terminologia) opisujemy chociażby
+[hidźry](/terminologia#hidźra),
+[fa’afafine](/terminologia#fa’afafine),
+[muxe](/terminologia#muxe), czy
+[Dziewice Kanunu](/terminologia#Dziewice%20Kanunu).
+Niebinarność to żaden nowy wynalazek. Wręcz przeciwnie:
+europejska idea ograniczania płciowości wyłącznie do biologicznego determinizmu
+być może, gdyby nie kolonializm, byłaby dziś na świecie w mniejszości.
+
+## Facebook i jego 56 płci
+
+W 2014 roku Facebook, chcąc być bardziej inkluzywnym niż tylko binarny podział kobieta-mężczyzna,
+[pozwolił na wybór pola „płeć” z większej liczby opcji niż 56](https://theweek.com/articles/450873/facebook-offers-users-56-new-gender-options-heres-what-mean).
+
+Nie trzeba wiedzieć wiele o płci i transpłciowości, by zauważyć,
+że [lista ta](https://slate.com/technology/2014/02/facebook-custom-gender-options-here-are-all-56-custom-options.html)
+nie jest żadną jednoznaczną kategoryzacją.
+Zawiera ona na przykład:
+
+ - Cis
+ - Cisgender
+ - Cis Woman
+ - Cis Female
+ - Cis Man
+ - Cis Male
+ - Cisgender Woman
+ - Cisgender Female
+ - Cisgender Man
+ - Cisgender Male
+
+„Cis” jest po prostu skróconym zapisem słowa „cisgender” – oznaczającego po prostu
+„takiej samej płci, jaka komuś została przypisana przy urodzeniu”.
+Między „woman” i „female” oraz „man” i „male” różnica jest bardziej gramatyczna niż semantyczna.
+Krótko mówiąc – wszystkie powyższe „płci” to po prostu doprecyzowanie oraz alternatywne sposoby zapisu
+dostępnych tam już wcześniej, nie-customowych płci: „kobieta” i „mężczyzna”.
+
+To samo dotyczy kobiet i mężczyzn transpłciowych, które mogą wybrać oprócz standardowego „male” i „female”
+również informację o swojej transpłciowości: za pomocą albo słowa „Trans”, albo „Trans*”,
+albo „Transgender” albo przestarzałego terminu „Transsexual”. 
+Są też dostępne labelki skupiające się bardziej na tranzycji niż tożsamości
+„Female to Male”, „FTM”, „Male to Female”, „MTF”.
+
+Przykładowo, w przypadku hipotetycznego transpłciowego mężczyzny doliczyłom się, że ma wybór sprośród dziewiętnastu (!) bliskoznacznych etykietek
+(Female to Male, FTM, Trans, Trans\*, Trans Male, Trans\* Male, Trans Man, Trans\* Man, Trans Person, Trans\* Person, Transgender, Transgender Male, Transgender Man, Transgender Person, Transmasculine, Transsexual, Transsexual Male, Transsexual Man, Transsexual Person).
+Ale czy to znaczy, że wg Facebooka ta jedna osoba ma 19 płci? No właśnie.
+
+W sumie, spośród 56 dostępnych na FB customowych labelek (a do tego „male” i „female”):
+ - 10 to określenia cispłciowych osób binarnych,
+ - 22 to określenia transpłciowych osób binarnych,
+ - 8 to różne zapisy słowa „trans” bez wskazywania na binarną płeć,
+ - 16 to określenia osób niebinarnych i interpłciowych:
+   - Agender
+   - Androgyne
+   - Androgynous
+   - Bigender
+   - Gender Fluid
+   - Gender Nonconforming
+   - Gender Questioning
+   - Gender Variant
+   - Genderqueer
+   - Intersex
+   - Neither
+   - Neutrois
+   - Non-binary
+   - Other
+   - Pangender
+   - Two-Spirit
+
+Super, że Facebook umożliwił wybranie innych opcji niż tylko dwie binarne;
+super, że przeniósł do mainstreamu świadomość istnienia niebinarności;
+ale traktowanie ich listy 56 customowych płci jako jakiegokolwiek „oficjalnego” stanowiska „ideologii gender”
+jest zwyczajnie głupie.
+
+## No więc ile ich w końcu jest?
+
+Krótko i szczerze mówiąc: **nie mamy pojęcia**. Nikt nie ma.
+
+Płeć jest konstruktem społecznym, który nie chce się trzymać żadnych sztywnych ram.
+Nawet w obrębie najbardziej uproszczonego rozumienia płci jako czegoś czysto binarnego
+i determinowanego przez arbitralną decyzję przy urodzeniu na podstawie raptem jednego aspektu czyjejś biologii:
+zupełnie inaczej jest rozumiana i realizowana kobiecość w XXI-wiecznej Polsce,
+a inaczej w starożytnej Grecji; inaczej jest być mężczyzną w cywilizacji Azteków, a inaczej w barokowej Francji.
+
+A od zarania dziejów istniały osoby niewpasowujące się w ten binarny podział – czy to biologicznie, czy społecznie.
+Istniało i istnieje też wiele kultur, które takie osoby akceptują i tworzą dla nich miejsce w społeczności.
+
+Współcześnie powstaje wiele określeń próbujących opisać różnorodne doświadczenia związane z płciowością:
+na przykład jej zmienność w czasie („genderfluid”, „genderflux”),
+zewnętrzną prezentację odmienną od oczekiwanej przez społeczeństwo („androgynous”, „gender nonconforming”),
+czy niemożność opisania jej przez jej relację z męskością i kobiecością (xenogenders).
+A wszystkie je można zebrać pod parasolem niebinarności.
+
+**Ile osób, tyle doświadczeń.**
+Nawet w obrębie binarnych płci, doświadczenie męskości czy kobiecości jest różne dla każdej jednej osoby.
+Grupowanie ich w kategorie jest bardzo przydatnym uproszczeniem,
+ale jeśli uznamy, że jest ich tylko dwie, „mężczyzna” i „kobieta”, pozostawimy wiele osób bez kategorii,
+w której mogłyby się odnaleźć.
+
+Dla analogii…
+Czy sensowne byłoby pytanie, „ile jest _kategorii_ liczb”? 
+Owszem, możesz powiedzieć, że dwa: parzyste i nieparzyste –
+ale pokażesz tym braki w wiedzy matematycznej wykraczającej poza trzecią klasę podstawówki;
+istnieją przecież ułamki, liczby niewymierne, liczby zespolone, i wiele innych…
+
+Możesz też próbować wymieniać i wymieniać wszystkie zbiory i klasyfikacje, jakie tylko przyjdą ci do głowy –
+po czym ktosio i tak wymyśli inną, nową, ale jak najbardziej sensowną kategorię, jak chociażby
+[liczby nieskończenie delikatne](https://www.youtube.com/watch?v=p3Khnx0lUDE).
+
+Pytając „ile jest alfabetów?” napotykamy wiele pytań takich jak:
+czy polski liczyć osobno od łacińskiego, czy jako łaciński z paroma znakami diakrytycznymi?
+czy alfabet polski z XV wieku liczyć osobno od współczesnego polskiego?
+jeśli tak, to w którym momencie i w jaki sposób je podzielić? czy oddzielać wersje dialektowe od książkowej polszczyzny?
+czy [abdżady](https://pl.wikipedia.org/wiki/Abd%C5%BCad) też powinny być wliczone w poczet alfabetów?
+I tak dalej, i tak dalej…
+
+Nawet na pytanie tak z pozoru proste jak [„ile jest obecnie państw na świecie”](https://www.youtube.com/watch?v=4AivEQmfPpk)
+nie potrafimy dać jednoznacznej odpowiedzi.
+Czemu więc miałobyśmy być w stanie dokładnie i jednoznacznie wyliczyć płci?
+
+Pozwólmy sobie nawzajem samodzielnie definiować swoją płeć;
+samodzielnie mówić, w której kategorii (jeśli w ogóle w jakiejkolwiek) czujemy się najlepiej.
+Większości z nas odpowiada jedna z tych dwóch najoczywistszych opcji – i jest to jak najbardziej w porządku.
+Inni wolą jedną z opcji, którą tak się złożyło, że Facebook umieścił na swojej liście.
+Jeszcze innym żadna z dostępnych tam etykietek nie odpowiada – i nic w tym dziwnego ani złego.