[pl][blog] ściągawka-tłumaczenie.md

locale/pl/blog/ściągawka-tłumaczenie.md

@@ -0,0 +1,237 @@
+# Tłumaczenie niebinarnych zaimków – ściągawka
+
+<small>2022-01-08 | [@Sybil](/@Sybil), [@tymk](/@tymk), [@Lunis](/@Lunis), [@andrea](/@andrea) | [mykofanes.blogspot.com](https://mykofanes.blogspot.com/2021/05/tumaczenie-zaimkow-sciagawka.html)</small>
+
+![Zdjęcie ilustracyjne: otwarta książka i notatnik; Photo by Aaron Burden on Unsplash](/img-local/blog/books-open.jpg)
+
+Jednym z największych problemów niebinarnego języka jest oddanie w języku polskim obcojęzycznych zaimków.
+Najczęściej dotyczy to języka angielskiego, który poza zaimkami osobowymi w trzeciej osobie i niektórymi słowami
+właściwie nie posiada (już) rodzaju gramatycznego.
+
+Kiedy szybko musimy przetłumaczyć artykuł czy wypowiedź, nie mamy często czasu na duży research translatorski.
+Używanie jednak w tłumaczeniu tych form rodzaju gramatycznego zgodnego z płcią przypisaną przy urodzeniu
+jest zakłamywaniem rzeczywistości i wymazywaniem osób niebinarnych – robiąc to, przyczyniamy się do tego,
+że osoby niebinarne są niewidoczne w społeczeństwie, więc dotykające je wykluczenie także nie jest zauważane.
+
+Wiadomo, najlepiej byłoby zapytać osób, jak chcą, by mówiono o nich po polsku,
+na przykład podsyłając im [nasze materiały anglojęzyczne](/english),
+ale to nie zawsze jest możliwe.
+
+Oto nasze propozycje tłumaczeń: (a pod koniec wersja TL;DR 😉)
+
+## Unikanie form nacechowanych płciowo
+
+Unikanie konstrukcji i form nacechowanych płciowo naszą osobą przyjacielską.
+Listę propozycji tworzymy [tutaj](/unikanie).
+
+Krótka ściągawka dla bezpośrednich określeń płciowych:
+
+- Kobieta/mężczyzna, dziewczyna/chłopak → osoba
+- Córka/syn → dziecko
+- Matka/ojciec → rodzic
+- Żona/mąż → jest w związku małżeńskim z…, jest w małżeństwie z…, jego żoną/mężem jest… (jeśli osoba małżeńska to kobieta/mężczyzna)
+- Partnerka/partner, dziewczyna/chłopak → jest razem z…, jest parą z…, jest w związku z…
+
+## Osoba niebinarna używająca _[she/her](https://en.pronouns.page/she)_
+
+Używamy [rodzaju żeńskiego](/ona) i feminatywów, jednak staramy się unikać bezpośrednich określeń płciowych
+(kobieta, dziewczyna, żona itd.), chyba że osoba ich sama używa.
+
+> Znana piosenkarka wyoutowała się jako niebinarna.  
+> – Dlaczego to zrobiłaś?  
+> – Chciałam żyć ze sobą w zgodzie – ona odpowiada, a na jej twarzy pojawia się uśmiech.
+
+## Osoba niebinarna używająca _[he/him](https://en.pronouns.page/he)_ 
+
+Używamy [rodzaju męskiego](/on) i maskulatywów, jednak staramy się unikać bezpośrednich określeń płciowych
+(mężczyzna, chłopak, mąż itd.), chyba że osoba ich sama używa.
+
+> Znany piosenkarz wyoutował się jako niebinarny.  
+> – Dlaczego to zrobiłeś?  
+> – Chciałem żyć ze sobą w zgodzie – on odpowiada, a na jego twarzy pojawia się uśmiech. 
+
+## Osoba niebinarna używająca _[they/them](https://en.pronouns.page/they)_
+
+### [Rodzaj neutralny](/ono)
+
+Angielskie „singular they” jest formą normatywną, której znaczenie w ostatnim czasie zostało rozszerzone:
+od określania pojedynczej osoby o nieznanej/nieokreślonej płci (np. _„someone left their umbrella in the hallway”_)
+do określania konkretnej osoby niebinarnej chcącej unikać form _he_ oraz _she_.
+
+Pod tym względem w języku polskim najbliższym tłumaczeniem jest użycie rodzaju neutralnego ([dawniej: nijakiego](/pytania#nijaki)):
+jest to forma [zupełnie normatywna](https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=317:byom-byo&catid=44&Itemid=208)
+i [istniejąca w polszczyźnie od dawna](/korpus#liryki%20loza%C5%84skie)
+– a ostatnimi czasy używana przez polskojęzyczne osoby niebinarne.
+
+> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.  
+> – Dlaczego to zrobiłoś?  
+> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – ono odpowiada, a na jego (jej, jejgo, jeno – alt. neologiczne formy) twarzy pojawia się uśmiech.
+
+Nasze propozycje rzeczowników w rodzaju neutralnym (jak „piosenkarko” czy „autorze”) zbieramy w [Słowniku Neutratywów](/neutratywy).
+
+Tłumacząc niebinarne „singular they” za pomocą rodzaju neutralnego, pomagasz normalizować tę formę w nowym użyciu.
+Jeśli jednak ze względu na obecne w polszczyźnie „upupiające” konotacje tego rodzaju gramatycznego
+wolisz nie używać go bez konsultacji z osobą, o której mowa,
+wciąż masz do wyboru kilka innych opcji:
+
+### Formy wymienne
+
+> Znana/y piosenkarka/rz wyoutował/a się jako niebinarna/y.  
+> – Dlaczego to zrobiłaś/eś?  
+> – Chciałam/em żyć ze sobą w zgodzie – on/a odpowiada, a na jej/go twarzy pojawia się uśmiech.
+
+lub
+
+> Znana_y piosenkarka_piosenkarz wyoutowała_wyoutował się jako niebinarna_y.  
+> Dlaczego to zrobiłaś_eś?  
+> Chciałam_em żyć ze sobą w zgodzie - ona_on odpowiada, a na jej_jego twarzy pojawia się uśmiech.
+
+Warto użyć jako pierwszej formy żeńskiej, żeby walczyć z uniwersalnością podmiotu męskiego
+(zobacz: [Męska dominacja językowa](https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C4%99ska_dominacja_j%C4%99zykowa)).
+
+### [Formy ze znakiem zastępującym](/onx)
+
+> Znanx piosenkarx wyoutowałx się jako niebinarnx.  
+> – Dlaczego to zrobiłxś?  
+> – Chciałxm żyć ze sobą w zgodzie – onx odpowiada, a na jex twarzy pojawia się uśmiech.
+
+Zamiast [iksa](/onx) można też użyć innego znaku, np. [on_](/on_), [on*](/on*)…
+
+### [Osobatywy](/osobatywy)
+
+Można użyć słowa „osoba” z przymiotnikiem/imiesłowem/wyrażeniem i rodzajem żeńskim (w mnogiej: niemęskoosobowym)
+
+> Znana osoba piosenkarska/śpiewająca wyoutowała się jako osoba niebinarna.  
+> – Dlaczego osoba to zrobiła?  
+> – Osoba chciała żyć ze sobą w zgodzie – osoba odpowiada, a na twarzy osoby pojawia się uśmiech.
+
+Trudno jednak użyć tego sposobu w bezpośredniej konwersacji, jak widać wyżej,
+dlatego warto używać tych form wymiennie z formami ze znakiem zastępującym lub wymiennymi.
+
+### Liczba mnoga
+
+Można użyć liczby mnogiej jako bardziej „dosłownego” tłumaczenia „singular they”, 
+jednak problemem w języku polskim jest istnienie dwóch rodzajów liczby mnogiej: niemęskoosobowej i męskoosobowej, co też upłciawia.
+Warto zauważyć też, że ze względu na grzecznościowy charakter liczby mnogiej będzie to nieco dystansowało podmiot.
+
+[Rodzaj niemęskoosobowy](/one):
+
+> Znane piosenkarki wyoutowały się jako niebinarne.  
+> – Dlaczego to zrobiłyście?  
+> – Chciałyśmy żyć ze sobą w zgodzie – one odpowiadają, a na ich twarzy pojawia się uśmiech.
+
+[Rodzaj męskoosobowy](/oni):
+
+> Znani piosenkarze wyoutowali się jako niebinarni.  
+> – Dlaczego to zrobiliście?  
+> – Chcieliśmy żyć ze sobą w zgodzie – oni odpowiadają, a na ich twarzy pojawia się uśmiech.
+
+## Osoba niebinarna używająca _[she/they](https://en.pronouns.page/she&they)_
+
+Rodzaj żeński lub każdy ze sposobów dla _they/them_ (w liczbie mnogiej rodzaj niemęskoosobowy).
+
+Możesz też użyć formy rodzaju neutralnego z żeńską odmianą: [ono/jej](/ono/jej)
+
+> ono odpowiada, a na jej twarzy pojawia się uśmiech.
+
+## Osoba niebinarna używająca _[he/they](https://en.pronouns.page/he&they)_
+
+Rodzaj męski lub każdy ze sposobów dla _they/them_ (w liczbie mnogiej rodzaj męskoosobowy).
+ 
+## Osoba niebinarna używająca _[it/its](https://en.pronouns.page/it)_
+
+Rodzaj neutralny.
+
+## Osoba niebinarna używająca _[one/one's](https://en.pronouns.page/one)_
+
+Osobatywy. W przypadku bezpośredniej komunikacji można użyć form „Dlaczego osoba to zrobiła?” itd.,
+bo to rzeczywiście mniej więcej to znaczy.
+
+## Osoba używająca neozaimków, np. [xe/xem](https://en.pronouns.page/xe), [ze/hir](https://en.pronouns.page/ze)
+
+W stosunku do osób decydujących się na używanie zaimków neologicznych w języku angielskim
+również można użyć sposobów, jakie wymieniłośmy dla _they/them_,
+aczkolwiek bardziej adekwatne zdaje się przetłumaczenie ich jako formy równie nienormatywne.
+
+Istnieje w języku polskim względnie popularna forma neologiczna:
+są to dukaizmy ([onu/jenu](/onu)), stworzone przez Jacka Dukaja na potrzeby powieści fantastycznych.
+
+> Znanu piosenkaru/piosenkarzu wyoutowału się jako niebinarnu.  
+> – Dlaczego to zrobiłuś?  
+> – Chciałum żyć ze sobą w zgodzie – onu odpowiada, a na jenu twarzy pojawia się uśmiech.
+
+Niektóre angielskie neozaimki mają swoje tłumaczenie w języku polskim,
+jak na przykład stworzone przez Grega Egana zaimki [ve/ver](https://en.pronouns.page/ve)
+przetłumaczone zostały przez Pawła Wieczorka jako [vono/vego](/vono):
+
+> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.  
+> – Dlaczego to zrobiłoś?  
+> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – vono odpowiada, a na vego twarzy pojawia się uśmiech.
+
+Jeżeli neozaimek jest znaczący i osoba to podkreśla, możesz przetłumaczyć je na polski jako rzeczownik,
+np. [fae/faerself](https://en.pronouns.page/fae): „wróżka odpowiada”.
+
+Jeśli chodzi o tłumaczenie do celów literackich, warto też poeksperymentować,
+spróbować oddać w polszczyźnie znaczenie lub „klimat” danego neozaimka.
+Oto kilka naszych propozycji:
+
+### [ey/em](https://en.pronouns.page/ey) → en/ego
+
+> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.  
+> – Dlaczego to zrobiłoś?  
+> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – en odpowiada, a na ego twarzy pojawia się uśmiech.
+
+### [thon/thons](https://en.pronouns.page/thon) → [ta/tej](/ta)
+
+> Znana os. piosenkarska wyoutowała się jako niebinarna.  
+> – Co Cię do tego skłoniło? (_unikanie_) _lub_: – Dlaczego to zrobiłaś, osobo? (_podkreślenie osobatywu_)<br/>
+> – Chciałam żyć ze sobą w zgodzie – ta osoba odpowiada, a na tej twarzy pojawia się uśmiech.
+
+### [void/voids/voidself](https://en.pronouns.page/void) → void/void, byłovm zmęczonovm
+
+> Znanov piosenkarov wyoutowałov się jako niebinarnov.  
+> – Dlaczego to zrobiłovś?  
+> – Chciałovm żyć ze sobą w zgodzie – void odpowiada, a na void twarzy pojawia się uśmiech.
+
+### meow/meow → [miau/miaugo](/miau)
+
+> Znane piosenkaro wyoutowało się jako niebinarne.  
+> – Dlaczego to zrobiłpś?  
+> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – miau odpowiada, a na maiugo twarzy pojawia się uśmiech.
+
+### meow/purr → miau/mrr + zrobiłmiaum
+
+> Znanmiau piosenkarmiau wyoutowałmiau się jako niebinarnmiau.  
+> – Dlaczego to zrobiłmiauś?  
+> – Chciałmiaum żyć ze sobą w zgodzie – miau odpowiada, a na purr twarzy pojawia się uśmiech.
+
+### xe/xim/xis → xe/xego
+
+> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.  
+> – Dlaczego to zrobiłoś?  
+> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – xe odpowiada, a na xego twarzy pojawia się uśmiech.
+
+### nya/nyan → nya/nyan
+
+> Znanya piosenkarnya wyoutowanya się jako niebinarnya.  
+> – Dlaczego to zrobiłnyaś?  
+> – Chciałnyan żyć ze sobą w zgodzie – nya odpowiada, a na nyan twarzy pojawia się uśmiech.
+
+## [Pronounless, nounself](https://en.pronouns.page/avoiding)
+
+Jeżeli osoba nie używa żadnych zaimków lub używa zamiast nich konkretnego rzeczownika, użyj go z formą bezosobową –
+np. dla [Syb/Syb/Sybs/Sybs/Sybself](https://en.pronouns.page/:Syb):
+
+> Znan_ piosenkar_ wyoutował_ się jako niebinarn_.  
+> – Dlaczego to zrobił_ś?  
+> – Chciał_m żyć ze sobą w zgodzie – Syb odpowiada, na Syba twarzy pojawia się uśmiech.
+
+## TL;DR
+
+ - Jeśli osoba niebinarna używa [binarnych zaimków](https://en.pronouns.page/any:normative),
+   przetłumacz je „zwyczajnie”, ale unikaj nacechowanych płciowo słów jak „córka”, „mąż”, „kobieta”, „chłopak”.
+ - Najbliższym odpowiednikiem [they/them](https://en.pronouns.page/they)
+   jest naszym zdaniem [rodzaj neutralny](/ono), ale można też użyć form wymiennych („zrobiłaś/eś”),
+   [form graficznych](/onx), [osobatywów](/osobatywy) czy liczby mnogiej ([oni/ich](/oni), [one/ich](/one)).
+ - Neozaimki warto zastąpić [dukaizmami](/onu), by podkreślić nienormatywność używanych form,
+   albo podejść do sprawy kreatywnie i poeskperymentować z językiem (np. [miau/miaugo](/miau)).