# Rekomendacja Rady w sprawie pytania o płeć w formularzach

<small>24.01.2020 | [@andrea](/@andrea), [@szymon](/@szymon)</small>

Formularze, czy to online czy papierowe, najczęściej są bardzo nieprzyjazne osobom niebinarnym.
Narzucają nam wybór, w którym żadna opcja nie jest prawdą. Mężczyzna czy kobieta? Pan czy Pani?
Poniżej prezentujemy najważniejsze, naszym zdaniem, punkty, które warto brać pod uwagę projektując formularze.

## Pytaj tylko o to, czego serio potrzebujesz

Na pytanie „co by można poprawić w formularzach pytających o płeć?”
chyba najczęstszą odpowiedzią wśród osób niebinarnych jest „żeby wcale nie pytały”.

Zastanów się, czy aby na pewno musisz wiedzieć.
Jeśli zbierasz dane do wysyłki zamówienia, to czy osoba kurierska będzie miała problemy z dostarczeniem paczki
tylko dlatego, że jest zaadresowana „Ariel Nowak” zamiast „_Pan_ Ariel Nowak”?
Czy twój newsletter tak bardzo ucierpi, jeśli zamiast „Szanowna Pani Kowalska” zacznie się od „Szanowni Klienci”?

A jeśli chcesz znać płeć osób klienckich tylko po to, by wykorzystywać te dane do
kampanii marketingowych utrwalających szkodliwe stereotypy na temat płci
i wciskających ludziom [niepotrzebnie zgenderyzowane produkty](https://www.reddit.com/r/pointlesslygendered),
to nawet nie czytaj dalej – skoro masz gdzieś inkluzywność, to po co tracić czas?

## Informuj, dlaczego potrzebujesz znać płeć

Binarne osoby cispłciowe nie traktują informacji o swojej płci jako czegoś osobistego czy poufnego.
Za ujawnienie się nie grozi im ostracyzm społeczny, strata pracy, problemy w szkole…
Natomiast osoby transpłciowe często muszą być bardzo ostrożne, komu i jak mówią o swojej tożsamości.

Dlatego warto wyjaśnić w formularzu, dlaczego te poufne dane są ci potrzebne.
Może w twoim badaniu naukowym warto zbadać korelację między płcią osób respondenckich a niektórymi zmiennymi?
Może chodzi o służbę zdrowia i musisz dostosować dawki leków do gospodarki hormonalnej danej osoby?
To są dobre i ważne powody, by pytać – ale warto wyjaśnić osobom respondenckim, czemu musisz im wejść w prywatność.

## Zastanów się, o co właściwie pytasz…

…i czy dla osób wypełniających formularz jest to jasne.

Co masz na myśli, pytając o „płeć”?

Tożsamość płciową?

 - kobieca, męska, na spektrum niebinarności
 - cis/transpłciowość (czy ta zmienna na pewno jest istotna w badaniu?)
 - nie każda osoba niebinarna utożsamia się z pojęciem transpłciowości
 - osoby niebinarne to nie jest jednorodna grupa

Płeć prawną?

 - M/F/X (niektóre kraje mają trzecie oznaczenie; w różnym stopniu dostępne dla różnych osób)
 - nie każda osoba trans zmienia oznaczenie płci w dokumentach, mimo że funkcjonuje na co dzień jako osoba innej płci niż jej przypisano

Płeć metrykalną? (tę oznaczoną przy urodzeniu)

Płeć „biologiczną”?

 - chromosomy (jest duuużo więcej opcji niż kariotyp 46 XX i 46 XY)
 - gonady (jądra, jajniki, gonady o utkaniu mieszanym, jeden jajnik i jedno jądro, dysgenezja gonad, …)
 - wewnętrzne narządy (jajowody, nasieniowody, macica, …)
 - zewnętrzne genitalia
 - trzeciorzędowe cechy płciowe (biust, zarost na twarzy, wysokość głosu, jabłko Adama, …)

Fajne źródło [tutaj](http://avant.edu.pl/wp-content/uploads/R_Zieminska_Teoria_feministyczna_a_niebinarne_pojecie_plci.pdf).

Pamiętaj też, że **płeć ≠ zaimki**. Jeśli chcesz wiedzieć, jak się do kogoś zwracać, to spytaj… jak się najlepiej zwracać – a nie o płeć.
Osoby trans często są pytane o płeć w bardzo negatywny sposób, implikujący wręcz niezdrową ciekawość „ale co masz w gaciach?”.
Dlatego jeśli jest możliwość uniknięcia tego pytania w ogóle, milej jest po prostu spytać o zaimki, nie płeć.

## Podstawy

<div class="forms-grid">
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/basics-binary.png" alt="Płeć: Mężczyzna, Kobieta">
        <figcaption>Nie wszystkie osoby, które będą wypełniały twój formularz to mężczyźni i kobiety.</figcaption>
    </figure>
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/basics-trans.png" alt="Płeć: Mężczyzna, Kobieta, Trans">
        <figcaption>
            „Trans” to nie określenie „trzeciej płci”.
            „Trans” oznacza wyłącznie niezgodność płci z metryką przypisaną przy urodzeniu – nie mówi nic o tym, jaka ta płeć naprawdę jest.
        </figcaption>
    </figure>
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/basics-trans2.png" alt="Płeć: Mężczyzna, Kobieta, Trans mężczyzna, Trans kobieta">
        <figcaption>
            Trans kobiety są kobietami, trans mężczyźni są mężczyznami.
            Nie formułujmy pytań tak, jakby nie byli.
        </figcaption>
    </figure>
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/basics-other.png" alt="Płeć: Mężczyzna, Kobieta, Inna">
        <figcaption>
            Wychodząc z binarności, nie popadajmy w trynarność.
            Osoby niebinarne to bardzo różnorodna grupa, nie wrzucajmy ich do jednego wora.
            Wielu ludzi myśli o nas jako o „trzeciej płci”, jak o zwartej masie,
            i nakłada na to patriarchalne role płciowe, oczekując od nas androgyniczności, jakieś konkretnej prezencji itp.
        </figcaption>
    </figure>
    <figure>
            <img src="/img/forms-pl/basics-prefer-not.png" alt="Płeć: Mężczyzna, Kobieta, Wolę nie odpowiadać">
            <figcaption>
                Wiele osób niebinarnych, jeśli mogą się w danej sytuacji bezpiecznie wyoutować,
                <em>chciałoby</em> odpowiedzieć na to pytanie. Chcemy być widoczne, brane pod uwagę,
                chcemy by o nas pamiętano.
                Opcję „wolę nie odpowiadać” warto dodać, ale <em>oprócz</em>, a nie <em>zamiast</em> faktycznych płci.
            </figcaption>
        </figure>
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/basics-good.png" alt="Płeć: Mężczyzna, Kobieta, Osoba niebinarna, Żadna z powyższych, [Pole wolnego tekstu]">
        <figcaption>
            Płeć jest skomplikowana. Ilu byśmy opcji spod parasola niebinarności nie wymieniły, nie obejmiemy ich wszystkich.
            Możesz wymienić kilka „najpopularniejszych” tożsamości
            (queer, apłciowość, płynnopłciowość, demidziewczę, demichłopię, …),
            albo zebrać je wszystkie pod hasłem „osoba niebinarna”,
            ale w każdym przypadku dodaj pole wolnego tekstu (najlepiej podpisane „Żadna z powyższych” lub bez etykietki).
            Takie dane będą musiały być ręcznie przejrzane przed wyciąganiem z nich wniosków,
            ale też powinno ich być względnie mało.
        </figcaption>
    </figure>
</div>

## O krok dalej

<div class="forms-grid">
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/better-multiple.png" alt="Płeć: Mężczyzna, Kobieta, Osoba niebinarna, Żadna z powyższych, [Pole wolnego tekstu]">
        <figcaption>
            Niektóre osoby mogą chcieć zaznaczyć więcej niż jedną opcję.
            Jeśli nie skomplikuje ci to za bardzo analizy danych, rozważ umożliwienie im takiej opcji
        </figcaption>
    </figure>
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/better-random.png" alt="Płeć: Kobieta, Osoba niebinarna, Mężczyzna, Żadna z powyższych, [Pole wolnego tekstu]">
        <figcaption>
            Utarło się, że mężczyźni i rodzaj męski są zawsze wymieniane jako pierwsze,
            kobiety po nich, a wszystko, co nie pasuje do binarnego modelu można wcisnać gdzieś na koniec.
            Jeśli nie chcesz faworyzować żadnej opcji (i przy okazji uniknąć tendencyjności odpowiedzi),
            możesz przetasować opcje odpowiedzi w niestandardowej kolejności
            albo sprawić, by z każdym odświeżeniem strony pokazywały się w innej, losowej kolejności. 
        </figcaption>
    </figure>
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/better-reason.png" alt="Płeć: (i) Potrzebujemy znać Twoją tożsamość płciową, by móc zbadać zależność między płcią osób respondenckich a badanymi zmiennymi, Kobieta, Osoba niebinarna, Mężczyzna, [Pole wolnego tekstu]">
        <figcaption>
            Sprecyzuj, co rozumiesz przez „płeć” i wyjaśnij, dlaczego chcesz ją znać.
        </figcaption>
    </figure>
</div>

## A co z zaimkami?

Mniej więcej to samo. Nie zakładaj, że są tylko dwie opcje. Pytaj konkretnie i bez wnikania w czyjąś prywatność.
Dopuść opcję wolnego tekstu. Wymieszaj kolejność.

Warto też dodać przykłady użycia zaimków.
No i nie obrazimy się, jeśli przy okazji zlinkujesz też do zaimki.pl
– staramy się tworzyć dobre źródło informacji na temat neutralnego języka,
może to pomóc osobom respondenckim zapoznać się z tematem.

<div class="forms-grid">
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/honorifics.png" alt="Zwrot grzecznościowy: Państwo, Pani, Panu, Pan, Pań, per „Ty”, Żaden z powyższych: [Pole wolnego tekstu]">
    </figure>
    <figure>
        <img src="/img/forms-pl/pronouns.png" alt="Jak mamy się do Ciebie zwracać? (i) Więcej informacji znadziesz na stronie zaimki.pl; ono (np. zrobiłoś, poszłoś), on (np. zrobiłeś, poszedłeś), onu (np. zrobiłuś, poszłuś), ona (np. zrobiłaś, poszłaś), oni (np. zrobiliście, poszliście), Żadna z powyższych: [Pole wolnego tekstu]">
    </figure>
</div>