198 lines
12 KiB
Markdown
198 lines
12 KiB
Markdown
# Ile jest płci?
|
||
|
||
<small>2021-10-12 | [@andrea](/@andrea), [@szymon](/@szymon)</small>
|
||
|
||
|
||
|
||
Ile jest płci?
|
||
|
||
Transfobiczni hejterzy z uporem godnym lepszej sprawy powtarzają jak zacięta płyta, że płci są dwie,
|
||
przerabiając to hasło na nieskończoną liczbę identycznie nudnych memów.
|
||
Walczą przy tym z rzekomo „oficjalną” doktryną „ideologii gender”,
|
||
jakoby miało ich być… dokładnie pięćdziesiąt sześć.
|
||
Osoby posiadające względnie powierzchowną wiedzę o niebinarności często myślą, że płci są trzy:
|
||
mężczyźni, kobiety, i „wszyscy pomiędzy”.
|
||
A osoby poszukujące swojej tożsamości płciowej bardzo często patrzą na ten cały bałagan klasyfikacji, poglądów i kłótni,
|
||
i ciężko im się w nim odnaleźć.
|
||
|
||
Chcemy więc pokrótce tę kwestię uporządkować. Czy płci jest dwie, czy więcej? Jeśli więcej, to ile? Skąd to wiemy?
|
||
I skąd się wzięła ta liczba 56? Zapraszamy do lektury.
|
||
|
||
## Płeć?
|
||
|
||
Czym w ogóle jest „płeć”? To pojęcie jest tak wieloznaczne, że często ciężko obejść się bez doprecyzowania
|
||
jej przymiotnikiem „biologiczna”, „metrykalna” czy „społeczno-kulturowa”.
|
||
|
||
Jedynie ta metrykalna jest prosta i jednoznaczna: płci metrykalne są takie, na jakie państwo komu pozwoli.
|
||
Przeważnie pozwala tylko na „K” / „kobieta” i „M” / „mężczyzna”, niektóre kraje mają również na opcję trzecią, jak „X” czy „divers”.
|
||
Ale to, że ustawodawstwo w wielu kwestiach nie nadąża za rzeczywistością, raczej nikogo nie dziwi.
|
||
Więc skupmy się raczej na płciach istniejących gdzie indziej niż na papierku.
|
||
|
||
## Płeć biologiczna (ang. „sex”)
|
||
|
||
Wbrew pozorom „płeć biologiczna” nie jest ani prosta, ani jednoznaczna.
|
||
Składa się na nią wiele cech fizycznych, które choć przeważnie są ze sobą zgodne, to jednak wcale nie muszą:
|
||
|
||
- [chromosomy](/terminologia#płeć%20chromosomalna) (jest duuużo więcej opcji niż kariotyp 46 XX i 46 XY)
|
||
- [gonady](/terminologia#płeć%20gonadalna) (jądra, jajniki, gonady o utkaniu mieszanym, jeden jajnik i jedno jądro, dysgenezja gonad, …)
|
||
- [wewnętrzne narządy](/terminologia#płeć%20gonadoforyczna) (jajowody, nasieniowody, macica, …)
|
||
- [zewnętrzne genitalia](/terminologia#płeć%20zewnętrznych%20narządów%20płciowych)
|
||
- [trzeciorzędowe cechy płciowe](/terminologia#p%C5%82e%C4%87%20fenotypowa) (biust, zarost na twarzy, wysokość głosu, jabłko Adama, …)
|
||
|
||
Możesz więc na przykład być mężczyzną z genotypem XX, którego rozwój płciowy został zdeterminowany przez gen SRY
|
||
przeniesiony na chromosom X – i nawet o tym nie wiedzieć! Istnieją osoby [interpłciowe](/terminologia#interpłciowość),
|
||
osoby, których genitalia nie są jednoznaczne,
|
||
osoby, których trzeciorzędowe cechy płciowe „nie zgadzają się” z wewnętrznymi narządami, etc. etc.
|
||
|
||
Często słyszymy, że „interpłciowość to aberracja, zaburzeni”, i że „fakt iż część osób wykracza poza normę, nie sprawia, że norma nie istnieje”.
|
||
Ale interpłciowe ciała nie są „zaburzone”, są po prostu mniej typowe niż ciała osób diadycznych (=nie-interpłciowych).
|
||
Jak pokazują badania
|
||
([Raport organizacji Human Rights Watch (USA)](https://www.hrw.org/report/2017/07/25/i-want-be-nature-made-me/medically-unnecessary-surgeries-intersex-children-us),
|
||
[Raport Suryi Monro et al. (UK)](http://eprints.hud.ac.uk/id/eprint/33535/))
|
||
to sam fakt postrzegania interpłciowości jako zaburzenia i próby jej „leczenia” (przez niekonsensualne interwencje medyczne)
|
||
oraz poczucie wstydu i wyobcowania, które w interpłciowych osobach wzbudza otoczenie, jest źródłem cierpienia, nie sama interpłciowość.
|
||
|
||
„Są dwie płci, to _podstawowa_ biologia!” – no może i tak,
|
||
ale tylko jeśli zakończysz swoją edukację biologiczną na absolutnych _podstawach_.
|
||
|
||
## Płeć społeczno-kulturowa (ang. „gender”)
|
||
|
||
A płeć to nie tylko biologia.
|
||
Trzeba by wykazać się sporą ignorancją w zakresie historii i kulturoznawstwa,
|
||
by twierdzić, że biologia jest jedynym, co determinuje naszą płeć.
|
||
|
||
Różowy jest dla dziewczynek, niebieski jest dla chłopców, no nie?
|
||
Tylko we współczesnej kulturze zachodniej.
|
||
Na przykład w Europie trzy wieki temu nie ubierano dzieci młodszych niż kilka lat w ubranka jakkolwiek wskazujące na płeć,
|
||
a [róż był kolorem kojarzonym z męskością](https://www.thevintagenews.com/2019/05/01/pink-blue/) ze względu na podobieństwo do krwistej czerwieni.
|
||
Role płciowe i stereotypy z nią związane zmieniają się w czasie i zależą od miejsca, w którym na nie spojrzymy.
|
||
|
||
Istaniało i istnieje wiele kultur, których rozumienie płci wykracza poza binarne normy.
|
||
W naszym [słowniczku terminologii](/terminologia) opisujemy chociażby
|
||
[hidźry](/terminologia#hidźra),
|
||
[fa’afafine](/terminologia#fa’afafine),
|
||
[muxe](/terminologia#muxe), czy
|
||
[Dziewice Kanunu](/terminologia#Dziewice%20Kanunu).
|
||
Niebinarność to żaden nowy wynalazek. Wręcz przeciwnie:
|
||
europejska idea ograniczania płciowości wyłącznie do biologicznego determinizmu
|
||
być może, gdyby nie kolonializm, byłaby dziś na świecie w mniejszości.
|
||
|
||
## Facebook i jego 56 płci
|
||
|
||
W 2014 roku Facebook, chcąc być bardziej inkluzywnym niż tylko binarny podział kobieta-mężczyzna,
|
||
[pozwolił na wybór pola „płeć” z większej liczby opcji](https://theweek.com/articles/450873/facebook-offers-users-56-new-gender-options-heres-what-mean).
|
||
|
||
Nie trzeba wiedzieć wiele o płci i transpłciowości, by zauważyć,
|
||
że [lista ta](https://slate.com/technology/2014/02/facebook-custom-gender-options-here-are-all-56-custom-options.html)
|
||
nie jest żadną jednoznaczną kategoryzacją.
|
||
Zawiera ona na przykład:
|
||
|
||
- Cis
|
||
- Cisgender
|
||
- Cis Woman
|
||
- Cis Female
|
||
- Cis Man
|
||
- Cis Male
|
||
- Cisgender Woman
|
||
- Cisgender Female
|
||
- Cisgender Man
|
||
- Cisgender Male
|
||
|
||
„Cis” jest po prostu skróconym zapisem słowa „cisgender” – oznaczającego po prostu
|
||
„takiej samej płci, jaka komuś została przypisana przy urodzeniu”.
|
||
Między „woman” i „female” oraz „man” i „male” różnica bardziej niż w semantyce jest w stylistyce i gramatyce
|
||
(jedno to rzeczownik, drugie przymiotnik, choć to się powoli zaciera;
|
||
„female” użyte jako rzeczownik może mieć pogardliwy wydźwięk,
|
||
ze względu na popularność wśród [TERFów](/terminologia#terf) i [inceli](https://en.wikipedia.org/wiki/Incel)).
|
||
Krótko mówiąc – wszystkie powyższe „płci” to po prostu doprecyzowanie oraz alternatywne sposoby zapisu
|
||
dostępnych tam już wcześniej, nie-customowych płci: „kobieta” i „mężczyzna”.
|
||
|
||
To samo dotyczy kobiet i mężczyzn transpłciowych, które mogą wybrać oprócz standardowego „male” i „female”
|
||
również informację o swojej transpłciowości: za pomocą albo słowa „Trans”, albo „Trans*”,
|
||
albo „Transgender” albo przestarzałego terminu „Transsexual”.
|
||
Są też dostępne labelki skupiające się bardziej na tranzycji niż tożsamości
|
||
„Female to Male”, „FTM”, „Male to Female”, „MTF”.
|
||
|
||
Przykładowo, w przypadku hipotetycznego transpłciowego mężczyzny można doliczyć się, że ma wybór sprośród dziewiętnastu (!) bliskoznacznych etykietek
|
||
(Female to Male, FTM, Trans, Trans\*, Trans Male, Trans\* Male, Trans Man, Trans\* Man, Trans Person, Trans\* Person, Transgender, Transgender Male, Transgender Man, Transgender Person, Transmasculine, Transsexual, Transsexual Male, Transsexual Man, Transsexual Person).
|
||
Ale czy to znaczy, że wg Facebooka ta jedna osoba ma 19 płci? No właśnie.
|
||
|
||
W sumie, spośród 56 dostępnych na FB customowych labelek (a do tego „male” i „female”):
|
||
- 10 to określenia cispłciowych osób binarnych,
|
||
- 22 to określenia transpłciowych osób binarnych,
|
||
- 8 to różne zapisy słowa „trans” bez wskazywania na binarną płeć,
|
||
- 16 to określenia osób niebinarnych i interpłciowych:
|
||
- Agender
|
||
- Androgyne
|
||
- Androgynous
|
||
- Bigender
|
||
- Gender Fluid
|
||
- Gender Nonconforming
|
||
- Gender Questioning
|
||
- Gender Variant
|
||
- Genderqueer
|
||
- Intersex
|
||
- Neither
|
||
- Neutrois
|
||
- Non-binary
|
||
- Other
|
||
- Pangender
|
||
- Two-Spirit
|
||
|
||
Super, że Facebook umożliwił wybranie innych opcji niż tylko dwie binarne;
|
||
super, że przeniósł do mainstreamu świadomość istnienia niebinarności;
|
||
ale traktowanie ich listy 56 customowych płci jako jakiegokolwiek „oficjalnego” stanowiska „ideologii gender”
|
||
jest zwyczajnie głupie.
|
||
|
||
## No więc ile ich w końcu jest?
|
||
|
||
Krótko i szczerze mówiąc: **nie mamy pojęcia**. Nikt nie ma.
|
||
|
||
Płeć jest konstruktem społecznym, który nie chce się trzymać żadnych sztywnych ram.
|
||
Nawet w obrębie najbardziej uproszczonego rozumienia płci jako czegoś czysto binarnego
|
||
i determinowanego przez arbitralną decyzję przy urodzeniu na podstawie raptem jednego aspektu czyjejś biologii:
|
||
zupełnie inaczej jest rozumiana i realizowana kobiecość w XXI-wiecznej Polsce,
|
||
a inaczej w starożytnej Grecji; inaczej jest być mężczyzną w cywilizacji Azteków, a inaczej w barokowej Francji.
|
||
|
||
A od zarania dziejów istniały osoby niewpasowujące się w ten binarny podział – czy to biologicznie, czy społecznie.
|
||
Istniało i istnieje też wiele kultur, które takie osoby akceptują i tworzą dla nich miejsce w społeczności.
|
||
|
||
Współcześnie powstaje wiele określeń próbujących opisać różnorodne doświadczenia związane z płciowością:
|
||
na przykład jej zmienność w czasie („genderfluid”, „genderflux”),
|
||
zewnętrzną prezentację odmienną od oczekiwanej przez społeczeństwo („androgynous”, „gender nonconforming”),
|
||
czy niemożność opisania jej przez jej relację z męskością i kobiecością (xenogenders).
|
||
A wszystkie je można zebrać pod parasolem niebinarności.
|
||
|
||
**Ile osób, tyle doświadczeń.**
|
||
Nawet w obrębie binarnych płci, doświadczenie męskości czy kobiecości jest różne dla każdej jednej osoby.
|
||
Grupowanie ich w kategorie jest bardzo przydatnym uproszczeniem,
|
||
ale jeśli uznamy, że jest ich tylko dwie, „mężczyzna” i „kobieta”, pozostawimy wiele osób bez kategorii,
|
||
w której mogłyby się odnaleźć.
|
||
|
||
Dla analogii…
|
||
Czy sensowne byłoby pytanie, „ile jest _kategorii_ liczb”?
|
||
Owszem, możesz powiedzieć, że dwie: parzyste i nieparzyste –
|
||
ale pokażesz tym braki w wiedzy matematycznej wykraczającej poza trzecią klasę podstawówki;
|
||
istnieją przecież ułamki, liczby niewymierne, liczby zespolone, i wiele innych…
|
||
|
||
Możesz też próbować wymieniać i wymieniać wszystkie zbiory i klasyfikacje, jakie tylko przyjdą ci do głowy –
|
||
po czym ktosio i tak wymyśli inną, nową, ale jak najbardziej sensowną kategorię, jak chociażby
|
||
[liczby nieskończenie delikatne](https://www.youtube.com/watch?v=p3Khnx0lUDE).
|
||
|
||
Pytając „ile jest alfabetów?” napotykamy wiele pytań takich jak:
|
||
czy polski liczyć osobno od łacińskiego, czy jako łaciński z paroma znakami diakrytycznymi?
|
||
czy alfabet polski z XV wieku liczyć osobno od współczesnego polskiego?
|
||
jeśli tak, to w którym momencie i w jaki sposób je podzielić? czy oddzielać wersje dialektowe od książkowej polszczyzny?
|
||
czy [abdżady](https://pl.wikipedia.org/wiki/Abd%C5%BCad) też powinny być wliczone w poczet alfabetów?
|
||
I tak dalej, i tak dalej…
|
||
|
||
Nawet na pytanie tak z pozoru proste jak [„ile jest obecnie państw na świecie”](https://www.youtube.com/watch?v=4AivEQmfPpk)
|
||
nie potrafimy dać jednoznacznej odpowiedzi.
|
||
Czemu więc miałobyśmy być w stanie dokładnie i jednoznacznie wyliczyć płci?
|
||
|
||
Pozwólmy sobie nawzajem samodzielnie definiować swoją płeć;
|
||
samodzielnie mówić, w której kategorii (jeśli w ogóle w jakiejkolwiek) czujemy się najlepiej.
|
||
Większości z nas odpowiada jedna z tych dwóch najoczywistszych opcji – i jest to jak najbardziej w porządku.
|
||
Inni wolą jedną z opcji, którą tak się złożyło, że Facebook umieścił na swojej liście.
|
||
Jeszcze innym żadna z dostępnych tam etykietek nie odpowiada – i nic w tym dziwnego ani złego.
|