161 lines
8.7 KiB
Markdown
161 lines
8.7 KiB
Markdown
# Język neutralny płciowo w praktyce: studium przypadku
|
||
|
||
<small>2021-10-16 | [@andrea](/@andrea)</small>
|
||
|
||
|
||
|
||
Język neutralny płciowo to taki, w którym komunikaty nie wykluczają nikogo ze względu na płeć.
|
||
Taki, w którym nie wychodzi się z założenia, że każda osoba słuchająca czy czytająca… jest mężczyzną.
|
||
Taki, w którym unika się [androcentrycznych](https://pl.wikipedia.org/wiki/Androcentryzm) zwrotów jak
|
||
„drogi studen**cie**” czy „zapomnia**łem** hasła”.
|
||
|
||
Choć przedstawiamy na naszej stronie przegląd [pomysłów na unikanie języka nacechowanego płciowo](/unikanie)
|
||
i pokazujemy jak używać [osobatywów](/osobatywy), [ikastywów](/iksatywy) czy [form ze znakiem zastępującym](/onx),
|
||
to jednak teoria to jedno, a praktyka drugie.
|
||
|
||
Często zmiana używanych form i zwrotów tak, by nie wykluczały, nie jest łatwym zadaniem.
|
||
Stanęłom przed nim ostatnio; i uznałom, że podzielę się wrażeniami – a nuż się komuś przydadzą.
|
||
|
||
Moi znajomi prowadzą od lat konkurs muzyczny [OurSong](https://oursong.eurovote.eu), a ja tworzę dla nich stronę techniczną.
|
||
W tym tygodniu trwała jego jubileuszowa, czterysetna (!) edycja.
|
||
Z tej okazji odświeżyłom ciut design strony i dodałom parę ficzerów – i przy okazji tej pracy zauważyłom,
|
||
jak bardzo irytuje mnie [androcentryzm językowy](https://pl.wikipedia.org/wiki/Androcentryzm)
|
||
w komunikatach, które samo tam parę lat temu umieściłom.
|
||
|
||
Zanim jednak przejdę do treści właściwej, krótka historia.
|
||
W 2017 roku niderlandzki przewoźnik kolejowy NS [dumnie ogłosił](https://www.volkskrant.nl/economie/dames-en-heren-wordt-bij-ns-voortaan-beste-reizigers~bf5345f9c),
|
||
że zamiast binarnego „dames en heren” („panie i panowie”) komunikaty na dworcach będą zaczynać się od inkluzywnego
|
||
„beste reizigers” („drodzy podróżni”, „drogie osoby podróżne”).
|
||
Co zaowocowało… falą [enbyfobicznego](/terminologia#enbyfobia) hejtu ze strony osób krzyczących o psuciu języka i zgniliźnie ideologii gender.
|
||
A, jak słusznie zauważyły lokalne osoby aktywistyczne, z którymi rozmawiałom, wystarczyło…
|
||
zrobić to po cichu, bez chełpienia się własną zajebistością i inkluzywnością – wtedy zapewne niemal nikto by tej drobnej zmiany nie zauważyło.
|
||
Sojusznictwo na pokaz, choć z jednej strony oczywiście pomogło, to z drugiej niestety dało opresorom kolejną wymówkę, by atakować.
|
||
|
||
Zainspirowane tą historią, uznałom, że spróbuję właśnie tak do sprawy podejść w przypadku OurSonga
|
||
(choć bardziej w ramach eksperymentu – bo raczej nie spodziewam się transfobii ani ze strony administracji, ani osób uczestniczących w konkursie).
|
||
Chciałom wprowadzić zmiany istotne, ale względnie łagodne, mało rzucające się w oczy; nie ogłaszać niczego,
|
||
tylko obserwować, czy ktokolwiek je zauważy i czy będzie na tyle poruszone, by jakkolwiek zareagować na nie na forum.
|
||
|
||
Już pierwsze zdanie – krótki opis konkursu – okazało się być wyzwaniem:
|
||
|
||
> OurSong – konkurs muzyczny, w którym **menadżerowie prowadzący** wybrane przez siebie kraje z całego świata co tydzień rywalizują o miano najlepszego utworu.
|
||
|
||
Nie chcę pozbywać się słowa „menadżer”, które jest mocno utartym terminem w ramach konkursu
|
||
– a zatem „osoby zarządzające” czy „osoby prowadzące” odpadają.
|
||
Z drugiej strony „osoby menadżerskie” brzmią zbyt sztucznie dla ucha nieosłuchanego z [osobatywami](/osobatywy).
|
||
Dlatego zdecydowałom się na formę binarną – nie jest idealnie, ale skoro zaczynamy łagodnie, to łagodnie.
|
||
Nie można mieć wszystkiego od razu. Oczywiście, w ramach walki z [męską dominacją językową](https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C4%99ska_dominacja_j%C4%99zykowa)
|
||
umieściłom formy żeńskie jako pierwsze:
|
||
|
||
> OurSong – konkurs muzyczny, w którym **menadżerki i menadżerowie prowadzące** wybrane przez siebie kraje z całego świata co tydzień rywalizują o miano najlepszego utworu.
|
||
|
||
W innych miejscach osobatywy brzmią już sporo naturalniej:
|
||
|
||
> Większość strony jest dostępna tylko dla **uczestników** konkursu. Dołącz do nas już dziś!
|
||
|
||
> Większość strony jest dostępna tylko dla **osób uczestniczących** w konkursie. Dołącz do nas już dziś!
|
||
|
||
…
|
||
|
||
> By wyeliminować oszustwa, prosimy, by **każdy nowy członek dołączył** do grupy konkursowej na FB w celu weryfikacji konta. Po zatwierdzeniu konta na OurSongu, **będziesz mógł** opuścić tę grupę.
|
||
|
||
> By wyeliminować oszustwa, prosimy, by **każda nowa osoba dołączyła** do grupy konkursowej na FB w celu weryfikacji konta. Po zatwierdzeniu konta na OurSongu, **można** opuścić tę grupę.
|
||
|
||
W ostatnim zdaniu da się zupełnie uniknąć form nacechowanych płciowo dzięki bezosobowej formie „można będzie” albo po prostu „można”.
|
||
|
||
W zdaniach, gdzie używane było słowo „administrator”, podmieniłom je na „admin”
|
||
(które choć gramatycznie męskie, można wciąż można by uznać za inkluzywne, za skrót zarówno od „administrator”, jak i „administratorka” i „[administratorze](/neutratywy#administratorze)”)
|
||
albo na zbiorowe: „administracja”.
|
||
|
||
> **Administrator** musi aktywować Twoje konto, zanim **będziesz mógł** używać platformy.
|
||
|
||
> **Admin** musi aktywować Twoje konto, zanim **będziesz mogłx** używać platformy.
|
||
|
||
…
|
||
|
||
> **Administrator zatwierdził** Twoje konto. Zapraszamy do zabawy!
|
||
|
||
> **Administracja zatwierdziła** Twoje konto. Zapraszamy do zabawy!
|
||
|
||
…
|
||
|
||
> Wewnętrzny błąd serwera. **Administrator został powiadomiony** o błędzie.
|
||
|
||
> Wewnętrzny błąd serwera. **Administracja została powiadomiona** o błędzie.
|
||
|
||
(akurat w przypadku tego zdania: jedyną powiadamianą osobą jestem ja, więc w sumie mogłom napisać „administratorze zostało powiadomione”)
|
||
|
||
Słowa odnoszące się do osób biorących udział w konkursie („uczestnik”, „zwycięzca”, „manadżer”, „zawodnik”)
|
||
można było w bardzo wielu wypadkach zamienić na zupełnie inne – korzystając z tego, że odnoszą się
|
||
zarówno do osoby, która dany utwór zgłosiła do konkursu, jak i… do samego utworu.
|
||
Słowa „utwór” czy „zgłoszenie” mają rodzaj gramatyczny, ale w przeciwieństwie do ludzi nie mają płci,
|
||
więc zwyczajnie nie musimy się przejmować inkluzywnością, jeśli to one staną się centrum zdania.
|
||
|
||
> Wybierz **zwycięzcę** preselekcji i wyślij go do edycji
|
||
|
||
> Wybierz **zwycięski utwór** preselekcji i wyślij go do edycji
|
||
|
||
…
|
||
|
||
> **Każdemu uczestnikowi** przyporządkuj numer półfinału (1, 2, ...) lub zostaw pole puste, aby **uczestnik przeszedł** od razu do finału.
|
||
|
||
> **Każdemu utworowi** przyporządkuj numer półfinału (1, 2, ...) lub zostaw pole puste, aby **zgłoszenie przeszło** od razu do finału.
|
||
|
||
…
|
||
|
||
> **Zawodnik**
|
||
|
||
> **Utwór**
|
||
|
||
…
|
||
|
||
> **Zakwalifikowani** (losowa kolejność)
|
||
|
||
> **Utwory zakwalifikowane** (losowa kolejność)
|
||
|
||
Natomiast niezależnie od tematyki każda strona internetowa powinna w wielu kontekstach móc zastąpić słowo
|
||
„użytkownik” rzeczownikiem „konto”:
|
||
|
||
> **Nowy użytkownik!**
|
||
|
||
> **Nowe konto!**
|
||
|
||
…
|
||
|
||
> **Użytkownik zatwierdzony**
|
||
|
||
> **Zatwierdzenie konta**
|
||
|
||
Oczywiście, nie obyło się bez [form z iksami](/onx)
|
||
(np. etykietka „Aktywny” przy koncie osoby uczestniczącej zmieniona na „Aktywnx”)
|
||
ale przy odrobinie inwencji nawet je dało się czasem obejść, na przykład:
|
||
|
||
> Historia krajów, którymi **zarządzałeś**
|
||
|
||
> Historia zarządzanych przez Ciebie krajów
|
||
|
||
Niektóre formy nacechowane płciowo dało się zastąpić przymiotnikiem, na przykład:
|
||
|
||
> Ranking **menadżerów**
|
||
|
||
> Ranking **menadżerski**
|
||
|
||
Rankingi są dwa, więc dla spójności musiałom zmienić również „ranking krajów” na „ranking krajowy”, choć oczywiście poprzednia wersja wykluczająca nie była.
|
||
|
||
## Wyniki eksperymentu
|
||
|
||
Po wysłaniu nowej wersji na serwer odczekałom tydzień
|
||
(pełną edycję, a zatem każda osoba aktywnie biorąca udział powinna w tym czasie zobaczyć większość aplikacji w nowej odsłonie).
|
||
Nasłuchiwałom jakichkolwiek komentarzy na temat nowego brzmienia niektórych komunikatów na stronie.
|
||
|
||
Pojawiły się głosy zadowolone z odświeżonego designu.
|
||
Nowe ficzery zostały zauważone, choć jeszcze nie użyte.
|
||
Ale zmiany w języku? Przeszły zupełnie bez echa 😉
|
||
|
||
## Wnioski
|
||
|
||
Wiele form, które [Rada Języka Neutralnego](/kolektyw-rjn) proponuje na naszej stronie,
|
||
spotyka się z ([niesłuszną](/pytania#autorytet)) krytyką, że za bardzo odstają od polszczyzny opisywanej w słownikach i gramatykach.
|
||
Ale mam nadzieję, że powyższe przykłady z żywego języka pokazały, że da się tak konstruować neutralne płciowo komunikaty tak,
|
||
by nawet przesadnie nie zwrócić niczyjej uwagi na zmianę stylu i nie wykraczać poza ramy normatywności 😉
|