90 lines
4.9 KiB
Markdown
90 lines
4.9 KiB
Markdown
# Zaimki nie tylko osobowe
|
||
|
||
<small>2021-02-13 | [@andrea](/@andrea)</small>
|
||
|
||
Język polski jest na tyle <strike>skomplikowany</strike> bogaty, że chcąc stworzyć stronę
|
||
o formach nacechowanych płciowo musiałośmy skupić się na początku tylko na najważniejszych aspektach.
|
||
|
||
Z czasem pojawiły się jednak kolejne pytania warte zaadresowania.
|
||
Jako [kolektyw RJN](/kolektyw-rjn) zastanawiałośmy się na przykład
|
||
_jak mamy mówić o sobie, jako grupie złożonej z osób o bardzo różnorodnych płciach?_
|
||
albo _jak sprawić by zdanie „czy ktoś już wrzucił posta X?” nie używało rodzaju męskiego?_
|
||
Na pierwsze pytanie odpowiedziałośmy stworzeniem form [ona/ich/-łośmy](/ona/ich).
|
||
W kwestii drugiego natomiast – cóż, najwyższy czas napisać posta o _innych_ zaimkach.
|
||
|
||
## Rodzaje zaimków
|
||
|
||
Za _Gramatyką języka polskiego_ Piotra Bąka:
|
||
wyróżnia się następujące rodzaje zaimków:
|
||
|
||
- osobowe (np. _ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one_)
|
||
- zwrotne (np. _się, siebie, sobie_)
|
||
- dzierżawcze (np. _mój, twój, jego, jej, nasz, wasz, ich_)
|
||
- wskazujące (np. _ten, ta, to, tamten, tam, tu, ów, tędy, taki, ci, tamci, owi, sam_)
|
||
- pytające (np. _kto? co? jaki? który? gdzie? kiedy? jak? komu? czemu? kogo?_)
|
||
- względne (np. _kto, co, komu – bez znaku zapytania; łączą zdanie nadrzędne z podrzędnym_)
|
||
- nieokreślone (np. _ktoś, coś, jakiś, gdzieś, kiedyś, cokolwiek_)
|
||
- przeczące (np. _nic, nikt, żaden, nigdy, nigdzie_)
|
||
- upowszechniające (np. _wszyscy, zawsze_)
|
||
|
||
Dla większości z nich albo wprost podajemy przykłady użycia (w sekcji [zaimki](/)),
|
||
albo nie wskazują one na płeć (_siebie_, _tam_, …),
|
||
albo ich neutralne formy są oczywiste (<u>ta</u> naukowczyni → <u>to</u> naukowcze).
|
||
|
||
Wciąż jednak pozostaje parę form, nad którymi warto pochylić się bliżej.
|
||
|
||
## (Nowa) odmiana zaimków przez rodzaje
|
||
|
||
Zaimek nieokreślony „ktoś” czy przeczący „nikt” narzuca reszcie zdania formy męskie.
|
||
Bo taka już jest ta nasza [męska dominacja językowa](https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C4%99ska_dominacja_j%C4%99zykowa),
|
||
że nawet jeśli nie mówimy o żadnej konkretnej osobie – to i tak zakładamy, że jest to mężczyzna.
|
||
|
||
Czemu więc tego nie zmienić? W bardzo łatwy sposób można przecież stworzyć formy używające innych rodzajów gramatycznych:
|
||
|
||
- Czy <u>ktosio</u> wrzuciło już posta o spisie powszechnym? _(rodzaj neutralny)_
|
||
- Poszłobym z <u>ktosią</u> do kina… _(rodzaj żeński)_
|
||
- <u>Nikto</u> nie zrobiło zadania domowego. _(rodzaj neutralny)_
|
||
- <u>Nikta</u> nie chciała robić prezentacji. _(rodzaj żeński)_
|
||
- <u>Ktosiu</u> czeka na ciebie przed szkołą. _(rodzaj postpłciowy)_
|
||
- <u>Kto</u> zrobił<u>o</u> ten bałagan? _(rodzaj neutralny)_
|
||
|
||
Często da się również użyć form normatywnych innych niż męskie:
|
||
|
||
- Czy <u>któraś [osoba]</u> wrzuciła już posta o spisie powszechnym? _(rodzaj żeński / osobatywy)_
|
||
- <u>Żadna [osoba]</u> nie zrobiła zadania domowego. _(rodzaj żeński / osobatywy)_
|
||
- <u>Wszystkie</u> byłyśmy pod wrażeniem _(rodzaj niemęskoosobowy)_
|
||
|
||
## „Neutralny” rodzaj żeński
|
||
|
||
Jak zapewne zauważyłyście, wśród form neutralnych umieściłośmy również formy żeńskie (oraz niemęskoosobowe).
|
||
Dlaczego?
|
||
|
||
Wielokrotnie słyszymy argument przeciw naszej działalności, że „po co to wszystko? przecież rodzaj męski już jest neutralny!”;
|
||
kiedy on neutralny zwyczajnie nie jest… jest męski!
|
||
Ale skoro według tych osób formy od wieków nacechowane płciowo mają niby być neutralne płciowo,
|
||
to musiałyby również przyznać, że tymi neutralnymi normatywnymi formami równie dobrze mogłyby być także formy żeńskie, no nie?
|
||
(albo przyznać się do swojej mizoginii).
|
||
|
||
Kobiety od wieków musiały znosić wrzucanie ich do lingwistycznego worka rodzaju męskiego jako tego domyślnego; „neutralnego”.
|
||
Zwyczajne odwrócenie ról może i nie jest _stricte_ neutralne, ale naszym zdaniem jest „neutralne” na swój własny, przewrotny sposób.
|
||
|
||
Zauważmy też, że rodzaju żeńskiego jest słowo „osoba”, którym możemy przecież w neutralny płciowo sposób opisać każdą… cóż, osobę.
|
||
Nawet jeśli pominiemy samo słowo „osoba”, to użyty w ten sposób rodzaj żeński jest neutralny płciowo.
|
||
|
||
- Każdy [człowiek] chciał już iść do domu.
|
||
- Każda [osoba] chciała już iść do domu.
|
||
|
||
Warto również zauważyć, że w liczbie mnogiej
|
||
zarówno żeńskie jak i neutralne formy stają się w liczbie mnogiej takie same (niemęskoosobowe):
|
||
|
||
- Kobieta robiła → Kobiety <u>robiły</u>
|
||
- Dziecko robiło → Dzieci <u>robiły</u>
|
||
|
||
Wracając zatem do kwestii zaimków: jako neutralną alternatywę zaimka upowszechniającego „wszyscy”
|
||
proponujemy zwyczajnie niemęskoosobowe słowo: „<u>wszystkie</u>”.
|
||
|
||
## Podsumowując
|
||
|
||
Polszczyzna skrywa męską dominację językową w wielu nieoczekiwanych miejscach.
|
||
Ale wystarczy parę drobnych zmian, by tej męskości już więcej rozmówczyniom nie narzucać.
|