Zaimki/locale/pl/blog/ściągawka-tłumaczenie.md

# Tłumaczenie niebinarnych zaimków – ściągawka

<small>2022-01-08 | [@Sybil](/@Sybil), [@tymk](/@tymk), [@Lunis](/@Lunis), [@andrea](/@andrea) | [mykofanes.blogspot.com](https://mykofanes.blogspot.com/2021/05/tumaczenie-zaimkow-sciagawka.html)</small>

![Zdjęcie ilustracyjne: otwarta książka i notatnik; Photo by Aaron Burden on Unsplash](/img-local/blog/books-open.jpg)

Jednym z największych problemów niebinarnego języka jest oddanie w języku polskim obcojęzycznych zaimków.
Najczęściej dotyczy to języka angielskiego, który poza zaimkami osobowymi w trzeciej osobie i niektórymi słowami
właściwie nie posiada (już) rodzaju gramatycznego.

Kiedy szybko musimy przetłumaczyć artykuł czy wypowiedź, nie mamy często czasu na duży research translatorski.
Używanie jednak w tłumaczeniu tych form rodzaju gramatycznego zgodnego z płcią przypisaną przy urodzeniu
jest zakłamywaniem rzeczywistości i wymazywaniem osób niebinarnych – robiąc to, przyczyniamy się do tego,
że osoby niebinarne są niewidoczne w społeczeństwie, więc dotykające je wykluczenie także nie jest zauważane.

Wiadomo, najlepiej byłoby zapytać osób, jak chcą, by mówiono o nich po polsku,
na przykład podsyłając im [nasze materiały anglojęzyczne](/english),
ale to nie zawsze jest możliwe.

Poniżej przedstawiamy nasze propozycje tłumaczeń.
Oczywiście nie jest to żaden pełen, zamknięty, narzucony system, a wyłącznie propozycje –
zachęcamy do eksperymentowania z językiem, by jak najlepiej oddać treść w zależności od kontekstu.

Pod koniec poradnika jest też wersja TL;DR 😉

## Unikanie form nacechowanych płciowo

Unikanie konstrukcji i form nacechowanych płciowo naszą osobą przyjacielską.
Listę propozycji tworzymy [tutaj](/unikanie).

Krótka ściągawka dla bezpośrednich określeń płciowych:

- Kobieta/mężczyzna, dziewczyna/chłopak → osoba
- Córka/syn → dziecko
- Matka/ojciec → rodzic
- Żona/mąż → jest w związku małżeńskim z…, jest w małżeństwie z…, jego żoną/mężem jest… (jeśli osoba małżeńska to kobieta/mężczyzna)
- Partnerka/partner, dziewczyna/chłopak → jest razem z…, jest parą z…, jest w związku z…

## Osoba niebinarna używająca _[she/her](https://en.pronouns.page/she)_

Używamy [rodzaju żeńskiego](/ona) i feminatywów, jednak staramy się unikać bezpośrednich określeń płciowych
(kobieta, dziewczyna, żona itd.), chyba że osoba ich sama używa.

> Znana piosenkarka wyoutowała się jako niebinarna.  
> – Dlaczego to zrobiłaś?  
> – Chciałam żyć ze sobą w zgodzie – ona odpowiada, a na jej twarzy pojawia się uśmiech.

## Osoba niebinarna używająca _[he/him](https://en.pronouns.page/he)_ 

Używamy [rodzaju męskiego](/on) i maskulatywów, jednak staramy się unikać bezpośrednich określeń płciowych
(mężczyzna, chłopak, mąż itd.), chyba że osoba ich sama używa.

> Znany piosenkarz wyoutował się jako niebinarny.  
> – Dlaczego to zrobiłeś?  
> – Chciałem żyć ze sobą w zgodzie – on odpowiada, a na jego twarzy pojawia się uśmiech. 

## Osoba niebinarna używająca _[they/them](https://en.pronouns.page/they)_

### [Rodzaj neutralny](/ono)

Angielskie „singular they” jest formą normatywną, której znaczenie w ostatnim czasie zostało rozszerzone:
od określania pojedynczej osoby o nieznanej/nieokreślonej płci (np. _„someone left their umbrella in the hallway”_)
do określania konkretnej osoby niebinarnej chcącej unikać form _he_ oraz _she_.

Pod tym względem w języku polskim najbliższym tłumaczeniem jest użycie rodzaju neutralnego ([dawniej: nijakiego](/pytania#nijaki)):
jest to forma [zupełnie normatywna](https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=317:byom-byo&catid=44&Itemid=208)
i [istniejąca w polszczyźnie od dawna](/korpus#liryki%20loza%C5%84skie)
– a ostatnimi czasy używana przez polskojęzyczne osoby niebinarne.

> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.  
> – Dlaczego to zrobiłoś?  
> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – ono odpowiada, a na jego (jej, jejgo, jeno – alt. neologiczne formy) twarzy pojawia się uśmiech.

Nasze propozycje rzeczowników w rodzaju neutralnym (jak „piosenkarko” czy „autorze”) zbieramy w [Słowniku Neutratywów](/neutratywy).

Tłumacząc niebinarne „singular they” za pomocą rodzaju neutralnego, pomagasz normalizować tę formę w nowym użyciu.
Jeśli jednak ze względu na obecne w polszczyźnie „upupiające” konotacje tego rodzaju gramatycznego
wolisz nie używać go bez konsultacji z osobą, o której mowa,
wciąż masz do wyboru kilka innych opcji:

### Formy wymienne

> Znana/y piosenkarka/rz wyoutował/a się jako niebinarna/y.  
> – Dlaczego to zrobiłaś/eś?  
> – Chciałam/em żyć ze sobą w zgodzie – on/a odpowiada, a na jej/go twarzy pojawia się uśmiech.

lub

> Znana_y piosenkarka_piosenkarz wyoutowała_wyoutował się jako niebinarna_y.  
> Dlaczego to zrobiłaś_eś?  
> Chciałam_em żyć ze sobą w zgodzie - ona_on odpowiada, a na jej_jego twarzy pojawia się uśmiech.

Warto użyć jako pierwszej formy żeńskiej, żeby walczyć z uniwersalnością podmiotu męskiego
(zobacz: [Męska dominacja językowa](https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C4%99ska_dominacja_j%C4%99zykowa)).

### [Formy ze znakiem zastępującym](/onx)

> Znanx piosenkarx wyoutowałx się jako niebinarnx.  
> – Dlaczego to zrobiłxś?  
> – Chciałxm żyć ze sobą w zgodzie – onx odpowiada, a na jex twarzy pojawia się uśmiech.

Zamiast [iksa](/onx) można też użyć innego znaku, np. [on_](/on_), [on*](/on*)…

### [Osobatywy](/osobatywy)

Można użyć słowa „osoba” z przymiotnikiem/imiesłowem/wyrażeniem i rodzajem żeńskim (w mnogiej: niemęskoosobowym)

> Znana osoba piosenkarska/śpiewająca wyoutowała się jako osoba niebinarna.  
> – Dlaczego osoba to zrobiła?  
> – Osoba chciała żyć ze sobą w zgodzie – osoba odpowiada, a na twarzy osoby pojawia się uśmiech.

Trudno jednak użyć tego sposobu w bezpośredniej konwersacji, jak widać wyżej,
dlatego warto używać tych form wymiennie z formami ze znakiem zastępującym lub wymiennymi.

### Liczba mnoga

Można użyć liczby mnogiej jako bardziej „dosłownego” tłumaczenia „singular they”, 
jednak problemem w języku polskim jest istnienie dwóch rodzajów liczby mnogiej: niemęskoosobowej i męskoosobowej, co też upłciawia.
Warto zauważyć też, że ze względu na grzecznościowy charakter liczby mnogiej będzie to nieco dystansowało podmiot.

[Rodzaj niemęskoosobowy](/one):

> Znane piosenkarka wyoutowały się jako niebinarne.  
> – Dlaczego to zrobiłyście?  
> – Chciałyśmy żyć ze sobą w zgodzie – one odpowiadają, a na ich twarzy pojawia się uśmiech.

[Rodzaj męskoosobowy](/oni):

> Znani piosenkarz wyoutowali się jako niebinarni.  
> – Dlaczego to zrobiliście?  
> – Chcieliśmy żyć ze sobą w zgodzie – oni odpowiadają, a na ich twarzy pojawia się uśmiech.

## Osoba niebinarna używająca _[she/they](https://en.pronouns.page/she&they)_

Rodzaj żeński lub każdy ze sposobów dla _they/them_ (w liczbie mnogiej rodzaj niemęskoosobowy).

Możesz też użyć formy rodzaju neutralnego z żeńską odmianą: [ono/jej](/ono/jej)

> ono odpowiada, a na jej twarzy pojawia się uśmiech.

## Osoba niebinarna używająca _[he/they](https://en.pronouns.page/he&they)_

Rodzaj męski lub każdy ze sposobów dla _they/them_ (w liczbie mnogiej rodzaj męskoosobowy).
 
## Osoba niebinarna używająca _[it/its](https://en.pronouns.page/it)_

Rodzaj neutralny.

## Osoba niebinarna używająca _[one/one's](https://en.pronouns.page/one)_

Osobatywy. W przypadku bezpośredniej komunikacji można użyć form _per_ „osoba” np.: „Dlaczego osoba to zrobiła?” itd.,
analogicznie do _per_ „pan(i)”, bo to rzeczywiście mniej więcej to znaczy.

## Osoba używająca neozaimków, np. _[xe/xem](https://en.pronouns.page/xe)_, _[ze/hir](https://en.pronouns.page/ze)_

W stosunku do osób decydujących się na używanie zaimków neologicznych w języku angielskim
również można użyć sposobów, jakie wymieniłośmy dla _they/them_,
aczkolwiek bardziej adekwatne zdaje się przetłumaczenie ich jako formy równie nienormatywne.

Istnieje w języku polskim względnie popularna forma neologiczna:
są to dukaizmy ([onu/jenu](/onu)), stworzone przez Jacka Dukaja na potrzeby powieści fantastycznych.

> Znanu piosenkaru/piosenkarzu wyoutowału się jako niebinarnu.  
> – Dlaczego to zrobiłuś?  
> – Chciałum żyć ze sobą w zgodzie – onu odpowiada, a na jenu twarzy pojawia się uśmiech.

Niektóre angielskie neozaimki mają swoje tłumaczenie w języku polskim,
jak na przykład stworzone przez Grega Egana zaimki [ve/ver](https://en.pronouns.page/ve)
przetłumaczone zostały przez Pawła Wieczorka jako [vono/vego](/vono):

> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.  
> – Dlaczego to zrobiłoś?  
> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – vono odpowiada, a na vego twarzy pojawia się uśmiech.

Jeżeli neozaimek jest znaczący i osoba to podkreśla, możesz przetłumaczyć je na polski jako rzeczownik,
np. [fae/faerself](https://en.pronouns.page/fae): „wróżka odpowiada”.

Jeśli chodzi o tłumaczenie do celów literackich, warto też poeksperymentować,
spróbować oddać w polszczyźnie znaczenie lub „klimat” danego neozaimka.
Oto kilka naszych propozycji:

### [ey/em](https://en.pronouns.page/ey) → en/ego

> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.  
> – Dlaczego to zrobiłoś?  
> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – en odpowiada, a na ego twarzy pojawia się uśmiech.

### [thon/thons](https://en.pronouns.page/thon) → [ta/tej](/ta)

> Znana os. piosenkarska wyoutowała się jako niebinarna.  
> – Co Cię do tego skłoniło? (_unikanie_) _lub_: – Dlaczego to zrobiłaś, osobo? (_podkreślenie osobatywu_)<br/>
> – Chciałam żyć ze sobą w zgodzie – ta osoba odpowiada, a na tej twarzy pojawia się uśmiech.

### [void/voids/voidself](https://en.pronouns.page/void) → void/void, byłovm zmęczonovm

> Znanov piosenkarov wyoutowałov się jako niebinarnov.  
> – Dlaczego to zrobiłovś?  
> – Chciałovm żyć ze sobą w zgodzie – void odpowiada, a na void twarzy pojawia się uśmiech.

### meow/meow → [miau/miaugo](/miau)

> Znane piosenkaro wyoutowało się jako niebinarne.  
> – Dlaczego to zrobiłpś?  
> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – miau odpowiada, a na maiugo twarzy pojawia się uśmiech.

### meow/purr → miau/mrr + zrobiłmiaum

> Znanmiau piosenkarmiau wyoutowałmiau się jako niebinarnmiau.  
> – Dlaczego to zrobiłmiauś?  
> – Chciałmiaum żyć ze sobą w zgodzie – miau odpowiada, a na purr twarzy pojawia się uśmiech.

### xe/xim/xis → xe/xego

> Znane piosenkarko wyoutowało się jako niebinarne.  
> – Dlaczego to zrobiłoś?  
> – Chciałom żyć ze sobą w zgodzie – xe odpowiada, a na xego twarzy pojawia się uśmiech.

### nya/nyan → nya/nyan

> Znanya piosenkarnya wyoutowanya się jako niebinarnya.  
> – Dlaczego to zrobiłnyaś?  
> – Chciałnyan żyć ze sobą w zgodzie – nya odpowiada, a na nyan twarzy pojawia się uśmiech.

## [Pronounless, nounself](https://en.pronouns.page/avoiding)

Jeżeli osoba nie używa żadnych zaimków lub używa zamiast nich konkretnego rzeczownika, to użyj go,
wraz którąś formą niebinarną –
na przykład [Syb/Sybs/Sybself](https://en.pronouns.page/:Syb) można by połączyć z formami z podkreślnikiem,
wyglądałyby wtedy następująco:

> Znan_ piosenkar_ wyoutował_ się jako niebinarn_.  
> – Dlaczego to zrobił_ś?  
> – Chciał_m żyć ze sobą w zgodzie – Syb odpowiada, na Syba twarzy pojawia się uśmiech.

## TL;DR

 - Jeśli osoba niebinarna używa [binarnych zaimków](https://en.pronouns.page/any:normative),
   przetłumacz je „zwyczajnie”, ale unikaj nacechowanych płciowo słów jak „córka”, „mąż”, „kobieta”, „chłopak”.
 - Najbliższym odpowiednikiem [they/them](https://en.pronouns.page/they)
   jest naszym zdaniem [rodzaj neutralny](/ono), ale można też użyć form wymiennych („zrobiłaś/eś”),
   [form graficznych](/onx), [osobatywów](/osobatywy) czy liczby mnogiej ([oni/ich](/oni), [one/ich](/one)).
 - Neozaimki warto zastąpić [dukaizmami](/onu), by podkreślić nienormatywność używanych form,
   albo podejść do sprawy kreatywnie i poeskperymentować z językiem (np. [miau/miaugo](/miau)).