16 KiB
Niebinarny Spis Powszechny 2021 – wnioski
22.03.2021 | @andrea
W lutym przeprowadziłośmy pierwszy Niebinarny Spis Powszechny mający na celu zbadanie, jakim językiem opisują się osoby niebinarne. Zebrałośmy aż 2211 odpowiedzi! (po odsianiu osób, które wypełniły ankietę, ale nie doczytały, że to nie do nich jest ona skierowana). Poniżej przedstawiamy podsumowanie zebranych danych.
Demografia
Wśród osób respondenckich przeważają osoby młode: średnia wieku wynosi 21 lat (przy odchyleniu standardowym 6,5), a mediana to 20 lat; ponad 92% osób jest przed trzydziestką, a 71% to osoby pełnoletnie.
Nie wiemy wprost, czy nasza próbka osób respondenckich jest reprezentatywna dla ogółu populacji polskojęzycznych osób niebinarnych (w końcu nie każda zna zaimki.pl), ale rozkład wieku pokrywający się z wynikami anglojęzycznego Gender Censusu zdaje się potwierdzać, że rzeczywiście to osoby młode najczęściej identyfikują się jako niebinarne.
Zdecydowana większość osób respondenckich (93%) mieszka w Polsce.
Rodzaj gramatyczny używany w mowie
Wiemy doskonale, że używanie niebinarnych form wciąż jest trudne i mało popularne – zarówno ze względu na stygmatyzację „niepoprawnego” języka, szeroko pojętą transfobię i enbyfobię, jak również samą w sobie trudność w przestawieniu się na używanie (choćby w stosunku do samej siebie) neologicznych form. Dlatego najzupełniej nas nie dziwi, że najczęściej używanymi formami są formy binarne: 66,4% dla rodzaju żeńskiego i 59,8% dla męskiego.
53,6% osób używa wyłącznie form binarnych. Raptem 8,4% – wyłącznie form niebinarnych. 38,9% osób używa zamienne form męskich i żeńskich.
Wśród form niebinarnych przoduje rodzaj neutralny: (25,5%), za nim męskoosobowa liczba mnoga (13,5%), później rodzaj postpłciowy (8,2%). Pozostałe formy mnogie osiągnęły: w rodzaju niemęskoosobowym – 5,5%, w neutralnym – 2,7%, a w postpłciowym – 1,2%.
Zaimki używane w mowie i piśmie
Ze względu na mnogość opcji, zgrupowałośmy ze sobą podobne zaimki, by lepiej widzieć trendy.
67,3% osób respondenckich używa binarnych zaimków, 29,7% – zaimków narzucających rodzaj neutralny, 9,5% – zaimków postpłciowych, 32,7% – mnogich, a 45,7% – zaimków używających znaków zastępujących (placeholderów).
Wyniki są zatem bardzo zbliżone do tych z poprzedniego pytania – z tą różnicą, że pytając również o pismo (czyli włączając niewymawialne formy jak „onx” czy „on_”) widzimy jak bardzo popularne są formy placeholderowe – są używane przez niemal połowę osób respondenckich!
Poniżej przedstawiamy również dane rozbite na poszczególne zaimki. Widać z nich na przykład, że formy „podstawowe” („ono/jego”, „onu/jenu” i „oni/ich”) są w swoich grupach zdecydowanie popularniejsze od alternatyw. W liczbie mnogiej formy męskoosobowe są ponad trzy razy popularniejsze od niemęskoosobowych. Wśród form placeholderowych najpopularniejsze są kolejno: iksy, ukośniki oraz gwiazdki.
| Zaimki | Osób używających |
|---|---|
| on/jego | 49,2% |
| ona/jej | 44,2% |
| ono/jego | 16,8% |
| ono/jej | 10,1% |
| ono/jejgo | 5,3% |
| ono/jeno | 6,8% |
| ono/jenu | 3,9% |
| vono/vego | 2,7% |
| ono/eno | 2,9% |
| onu/jenu | 7,5% |
| onu/jejo | 2,7% |
| ne/nego | 2,2% |
| oni/ich | 23,1% |
| one/ich | 6,9% |
| oni/e/ich | 5,1% |
| ona/ich | 8,0% |
| ony/ich | 2,5% |
| onie/ich | 1,9% |
| onæ/jæ | 5,9% |
| on/a/jego/jej | 18,0% |
| onx/jex | 22,4% |
| on_/je_ | 7,8% |
| on*/je* | 15,4% |
| onø/jenø | 2,8% |
| ony/jegy | 1,9% |
| n'/je' | 3,1% |
Formy rzeczownikowe
Neutralne płciowo zaimki (oraz podążąjące za nimi czasowniki i przymiotniki) to jedno, ale tworzenie neutralnych płciowo rzeczowników to jeszcze bardziej skomplikowane przedsięwzięcie.
Widać to choćby po tym, że choć co trzecia osoba respondencka używa rodzaju neutralnego, to jedynie 12,1% używa wobec siebie neutratywów. Dukatywy są używane przez 10,4% osób (o dziwo ciut więcej niż osób używających rodzaju postpłciowego – może ze względu na łatwość tworzenia dukatywów?). Rzeczowników nacechowanych męsko trzyma się aż 68,5%, ale feminatywy nie są zbyt daleko w tyle – z 49,2%.
Ciekawa jest popularność osobatywów – zapewne ze względu na normatywność tych form, a co za tym idzie mniejsze ryzyko wystawienia się na wyśmianie – aż 66,5% określa się za ich pomocą.
Formy grzecznościowe
Zdecydowana większość osób respondenckich (68,5%) lubi, gdy się do nich zwraca „per Ty” nawet w oficjalnych sytuacjach – co nie dziwi, zważywszy na średnią wieku. Co trzecia lubi „per Wy” (30,6%).
Normatywne formy grzecznościowe idą niemalże łeb w łeb: „pan” używa 32,1%, „pani” – 30,4%, a „państwo” – 32,5%.
Neologiczne formy są mniej popularne: neutratywowego „pań” używa 8,0% osób respondenckich, a dukatywowego „panu” 9,7%.
Zaimki w języku angielskim
Nie jest zaskoczeniem, że osoby niebinarne znające angielski w zdecydowanej większości (79,5%) decydują się używać w nim normatywnych nienacechowanych płciowo zaimków „they/them” (38,7% w wersji z „themselves”, a 60,8% w wersji z „themself”).
Binarne zaimki są używane rzadziej niż po polsku: „he/him” to 38,8%, a „she/her” – 35,2%.
Pozostałe normatywne niebinarne zaimki są mniej popularne: „it/its” używa 7,7%, a „one/one's” – 3,8%.
Neozaimków używa 15,2% pytanych. Najpopularniejsze to: xe/xem (7,5%), fae/faer (2,8%), ze/zir (2,5%) i ey/em (2,1%).
Wyniki te względnie pokrywają się z anglojęzycznym Gender Census.
| Zaimki | Osób używających |
|---|---|
| he/him | 38,8% |
| she/her | 35,2% |
| they/them/themselves | 38,7% |
| they/them/themself | 60,8% |
| it/its | 7,7% |
| one/one's | 3,8% |
| ae/aer | 1,9% |
| co/cos | 0,8% |
| e/em/eir | 1,4% |
| e/em/es | 0,9% |
| ey/em | 2,1% |
| fae/faer | 2,8% |
| hu/hum | 1,4% |
| ne/nem | 1,0% |
| ne/nir | 1,0% |
| per/per | 1,1% |
| s/he/hir | 1,9% |
| thon/thons | 1,3% |
| ve/ver | 1,3% |
| vi/vir | 1,7% |
| xe/xem | 7,5% |
| ze/hir | 1,2% |
| ze/zir | 2,5% |
| zhe/zher | 1,3% |
Etykietki opisujące płeć
W ankiecie dałośmy do wyboru bardzo wiele etykietek (plus możliwość wpisania własnej) – a to dlatego, że chciałośmy zbadać wiele rzeczy na raz.
Po pierwsze: czy i w jakim stopniu wersje angielskie są popularniejsze od polskich. Otóż są bardzo: „nonbinary” to 68,0%, podczas gdy „niebinarn_” – 57,1%. Angielskie „enby” z 43,6% jest sześciokrotnie popularniejsze od polskiego „niebinia” z 7,0%. „Agender” z 20,9% kontra „apłciow_” z 10,5% i „agenderow_” z 7,7%. „Queer” (40,4%) vs. „Kłir” (8,7%). Trend jest widoczny od lewej do prawej.
Ale jeśli już używamy polskich określeń, to wolimy tłumaczyć je konsekwentnie. „Demipłciowość” wygrywa z „demigenderowością” (5,7% vs. 3,0%), „płynnopłciowość” z „płynnogenderowością” (8,5% vs. 5,1%), „neutralnopłciowość” z „neutralnogenderowością” (9,1% vs. 3,6%), itp.
Wsród popularniejszych etykietek znajdują się: „genderqueer” (23,6%), „genderfluid” (21,6%), „agender” (20,9%) i „gender questioning” (15,2%).
31,8% osób respondenckich identyfikuje się jako osoby transpłciowe (= którąkolwiek z etykietek zawierających słowo „trans”).
18,0% osób definiuje się (między innymi) za pomocą „binarnych” etykietek („kobieta”, „kobiec_”, „mężczyzna”, „męsk_”).
| Angielska etykietka | % | Polska etykietka | % | Polska etykietka | % |
|---|---|---|---|---|---|
| nonbinary | 68,0% | niebinarn_ | 57,1% | ||
| enby | 43,6% | niebinie | 7,0% | ||
| agender | 20,9% | apłciow_ | 10,5% | agenderow_ | 7,7% |
| bigender | 4,6% | bigenderow_ | 1,9% | ||
| queer | 40,4% | kłir | 8,7% | ||
| androgyne | 11,0% | androgyniczn_ | 10,0% | ||
| aporagender | 0,9% | aporapłciow_ | 0,8% | aporagenderow_ | 0,5% |
| autygender | 2,0% | autypłciow_ | 1,4% | autygenderow_ | 1,2% |
| demigender | 6,8% | demipłciow_ | 5,7% | demigenderow_ | 3,0% |
| demigirl | 9,6% | demidziewczę | 5,0% | ||
| demiboy | 6,4% | demichłopię | 2,8% | ||
| maverique | 0,9% | maweryczn_ | 0,9% | ||
| xenogender | 2,5% | ksenopłciow_ | 1,4% | ksenogenderow_ | 1,3% |
| neutrois | 2,8% | neutralnopłciow_ | 9,1% | neutralnogenderow_ | 3,6% |
| genderqueer | 23,6% | nienormatywn_ płciowo | 18,6% | ||
| pangender | 2,2% | panpłciow_ | 1,5% | pangenderow_ | 0,9% |
| genderfluid | 21,6% | płynnopłciow_ | 8,5% | płynnogenderow_ | 5,1% |
| genderflux | 5,4% | zmiennopłciow_ | 5,7% | zmiennogenderow_ | 3,1% |
| gender questioning | 15,2% | rozważając_ swoją płeć | 15,7% | ||
| transfeminine | 2,0% | transkobiec_ | 0,9% | trans kobieta | 1,0% |
| transmasculine | 6,3% | transmęsk_ | 7,1% | trans mężczyzna | 4,4% |
| transgender | 16,4% | transpłciow_ | 14,4% | transgenderow_ | 4,5% |
| trans | 22,3% | ||||
| transneutral | 3,3% | transneutraln_ | 3,0% | ||
| trigender | 0,5% | tripłciow_ | 0,7% | trigenderow_ | 0,4% |
| kobiec_ | 5,2% | kobieta | 9,3% | ||
| męsk_ | 5,5% | mężczyzna | 6,2% |
Ogólne wnioski
Bogata fleksyjność oraz historia języka polskiego sprawiają, że trudno jest stworzyć jeden system, który bez większych wad pozwalałby osobom niebinarnym wyrazić się bez konieczności wybierania między rodzajem męskim a żeńskim. Rodzaj neutralny/nijaki brzmi infantylizująco, a w formach fleksyjnych zaimków jest tożsamy z rodzajem męskim. Dukaizmy nie są powszechnie znane. Liczba mnoga powoduje zgrzyt, kiedy jest używana wobec pojedynczej osoby. Placeholdery działają tylko w piśmie…
Stąd też tak duża mnogość form, które zebrałośmy na naszej stronie – staramy się zaprezentować wszystkie ważniejsze opcje, a za pomocą Niebinarnego Spisu Powszechnego zbadać, które z nich są popularniejsze od reszty.
Ogólnym trendem, który można zauważyć, jest to, że popularniejsze są opcje „oczywiste” – takie, które większość osób stworzyłaby sama (np. przez analogię) bez potrzeby wymiany pomysłów na forum:
- formy binarne – czy to zgodne z płcią nadaną przy urodzeniu, czy przeciwne, czy używanie obu binarnych form na przemian,
- formy rodzaju neutralnego – bo skoro jest „rodzaj męski, żeński i nijaki”…,
- formy mnogie – kalka z angielskiego they/them,
- formy z placeholderami – wprawdzie tylko w piśmie, ale używane bardzo często.
Z ciekawością czekamy na dane z przyszłorocznego Spisu, by zobaczyć, czy mniej „oczywiste” formy zyskają na popularności dzięki zwiększeniu świadomości ich istnienia. Będzie nas interesował potencjalny wzrost użycia form neutralnych, którego możemy się spodziewać widząc ich normalizację następującą w środowisku osób niebinarnych oraz wśród naszych osób sojuszniczych, jak również ze względu na pozytywne opinie Rady Języka Polskiego, prof. Bralczyka, oraz umieszczenie pierwszo- i drugoosobowych form neutralnych na Wikipedii.
Lekcje na przyszłość
- W pytaniu o płeć dodamy opcję „nie wiem”.
- Dodamy pytanie, czy język polski jest dla ktosia językiem rodzimym czy kolejnym.
- Dodamy pytanie, co osobom chcącym używać nienormatywnych form stoi na przeszkodzie, by to robić.
- Sprecyzujemy, że w naszych pytaniach chodzi o preferencje – o to, jakich form ktosio chciałoby używać, nawet jeśli nie może się wyoutować.
- Sprecyzujemy, że w pytaniu o rodzaj gramatyczny opcje z liczbą mnogą dotyczą mówienia o samx sobie, a nie o grupie osób, do której się należy.
- Dodamy opcję „nb” (obok „nonbinary” i „enby”).
- Rozważymy redukcję liczby etykietek do wyboru, aby było mniej przytłaczająco.
- Dodamy opcję unikania form płciowych (np. „dopadło mnie zmęczenie” zamiast „zmęczył_m się”).
- Rozdzielimy formę grzecznościową „państwo” na użycie w liczbie pojedynczej („czy chce państwo…”) oraz mnogiej („czy chcą państwo…”).
- Dodamy opcję nounself/emojiself.
Cytowania
Jeśli cytujesz gdzieś nasz raport, prosimy skontaktuj się z nami i daj znać, gdzie i jak 😉